W polskim prawie spadkowym zachowek stanowi kluczową ochronę dla osób bliskich zmarłego, które zostały wyłączone z testamentu. Zapewnia on możliwość dochodzenia przez nich określonej części wartości spadku, co ma na celu zapewnienie im minimum udziału w majątku spadkodawcy. Ustawodawca wyznacza krąg osób uprawnionych do zachowku, w skład którego wchodzą zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Jednak co w sytuacji, gdy osoba uprawniona do zachowku również umrze przed otrzymaniem należnej sumy? Czy zachowek podlega dziedziczeniu? Wyjaśniamy.
/Canva Pro /
Na czym polega zachowek i czy można go dziedziczyć?
Podstawę prawną zachowku stanowi artykuł 991 Kodeksu cywilnego, który wprowadza mechanizm mający na celu ochronę finansową określonej grupy osób bliskich spadkodawcy, które nie zostały uwzględnione w jego ostatniej woli. Zachowek, jak wynika z tego przepisu, jest świadczeniem pieniężnym, które pozwala uprawnionym osobom dochodzić ekwiwalentu części wartości spadku, na którą mogliby liczyć, gdyby dziedziczyli na podstawie ustawy. Jest to forma rekompensaty mającej na celu zapewnienie minimalnego zabezpieczenia materialnego dla osób, które byłyby naturalnymi spadkobiercami, ale z różnych powodów zostały wyłączone z testamentu.
Reklama
Artykuł 992 Kodeksu cywilnego szczegółowo określa metodykę obliczania wysokości zachowku, podkreślając, że podstawą do jego ustalenia jest wartość udziału spadkowego, jaki przypadałby uprawnionej osobie, gdyby dziedziczenie odbywało się na zasadach ustawowych. Przy kalkulacji wartości zachowku należy uwzględnić także tych spadkobierców, którzy zostali uznani za niegodnych lub którzy zrezygnowali ze spadku, natomiast pomija się tych, którzy zrzekli się dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni. Taka konstrukcja prawna ma na celu jak najwierniejsze odwzorowanie sytuacji, w której do dziedziczenia dochodzi na podstawie ustawy, zapewniając tym samym sprawiedliwość w podziale majątku spadkowego.
Zachowek, zgodnie z omawianymi przepisami, przysługuje wyłącznie wybranej grupie osób: zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy. Wysokość należnego zachowku jest różnicowana w zależności od sytuacji życiowej uprawnionego – wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego dla osób trwale niezdolnych do pracy i małoletnich zstępnych, a połowę dla pozostałych uprawnionych. Istotnym aspektem jest możliwość dziedziczenia roszczeń o zachowek, co oznacza, że w przypadku śmierci uprawnionego przed uzyskaniem należności, jego prawo do zachowku może być przeniesione na jego spadkobierców. Taki mechanizm zapewnia kontynuację ochrony prawnej osób najbliżej związanych ze spadkodawcą, nawet po ich śmierci, w dążeniu do realizacji celów sprawiedliwego podziału majątku spadkowego.
Przeczytaj też: Kto dziedziczy, gdy spadkobierca umiera? Prawo wskazuje kolejność
Kto może dziedziczyć roszczenie o zachowek?
Podstawą prawną, która reguluje kwestię dziedziczenia roszczenia o zachowek, jest artykuł 1002 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, roszczenie może być przekazane spadkobiercy osoby uprawnionej do zachowku, lecz tylko pod warunkiem, że spadkobierca ten sam kwalifikuje się do grona osób, które miałyby prawo do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Takie rozwiązanie wprowadza specyficzne kryteria dla dziedziczenia tego typu roszczeń, podkreślając ich osobliwy charakter w kontekście prawa spadkowego. Rozróżnienie to ma na celu zapewnienie, że roszczenie o zachowek pozostaje w kręgu osób blisko związanych z pierwszym spadkodawcą, co jest zgodne z pierwotną intencją zapewnienia ochrony finansowej dla jego najbliższych.
Dziedziczenie roszczenia o zachowek jest możliwe jedynie dla osób, które zgodnie z przepisami, mogłyby zostać uznane za uprawnione do zachowku po pierwotnym spadkodawcy. To oznacza, że nie każdy spadkobierca może dziedziczyć to roszczenie; prawo to przysługuje wyłącznie tym, którzy w momencie śmierci pierwszego spadkodawcy mogliby aspirować do statusu uprawnionego. W praktyce kryterium to ogranicza krąg osób mogących dziedziczyć roszczenie, kierując je do tych najściślej powiązanych z pierwotnym spadkodawcą, takich jak zstępni, małżonek czy rodzice.
Wartość roszczenia o zachowek, które podlega dziedziczeniu, określana jest na podstawie kwoty, która należałaby się zmarłemu uprawnionemu. Zasadniczo, jeśli spadkobierca również kwalifikuje się do grona osób uprawnionych do zachowku, nie wpływa to na wielkość roszczenia, które dziedziczy. Oznacza to, że nie dochodzi do aktualizacji wartości roszczenia w kontekście nowego uprawnionego, lecz do przejęcia roszczenia w wysokości należnej zmarłemu. Zasada ta zapewnia ciągłość w ochronie finansowej przewidzianej przez ustawodawcę, skoncentrowanej na utrzymaniu środków w obrębie rodziny spadkodawcy, co podkreśla społeczny charakter instytucji zachowku.
Przeczytaj też:
Jak uniknąć problemów przy dziedziczeniu? Każdy spadkobierca powinien to wiedzieć
Testament czy dziedziczenie ustawowe? Co jest lepsze?
Jak napisać testament, aby był ważny? O tych rzeczach nie można zapominać
