Transformacja cyfrowa, automatyzacja oraz progres inteligencji sztucznej rewolucjonizują już aktualny rynek pracy. W jaki sposób te procesy wpłyną na skalę zatrudnienia w Europie i w Polsce? O tym debatowali eksperci podczas sesji „Europejski rynek pracy w przyszłości” w trakcie Europejskiego Forum Nowych Idei w Sopocie. Rozmowa koncentrowała się na tendencjach, trudnościach i okazjach, jakie przyniesie nadchodząca dekada, a także strategiach, które umożliwią pracownikom oraz pracodawcom przystosowanie się do nowej rzeczywistości.
Wraz z postępową technologią zmieniają się oczekiwania względem pracowników, a utarte modele zatrudnienia są wypierane przez świeże formy pracy – o tym wszystkim rozmawiali prelegenci sesji „Europejski rynek pracy w przyszłości”
– Z jednej strony słyszymy informacje, które alarmują nas znacznymi redukcjami etatów, wzrastającym brakiem pracy wywołanym przez sztuczną inteligencję. Obserwuje się również spadek w liczbie anonsów rekrutacyjnych, a więc są to sygnały, które wskazują, że nie jest dobrze dla programistów i innych specjalistów, w szczególności tych na niższych szczeblach w działach IT. Z drugiej strony dane statystyczne, zarówno te europejskie, jak i polskie, wskazują na rekordowo niski poziom bezrobocia. Nasz kraj prezentuje się tutaj nadzwyczaj dobrze, a te 3 proc., które obecnie notujemy, to naprawdę niewiele w odniesieniu do danych, choćby sprzed 2 dekad, kiedy brak pracy przekraczał 20 proc. Więc na obecny moment nie uwidacznia się wpływ rozwoju technologicznego, związanego z użyciem sztucznej inteligencji, na rynek pracy – argumentuje prof. Iga Magda, kierowniczka Katedry Ekonomii I, SGH.
Europa ostrożnie implementuje sztuczną inteligencję?
Jak zaznaczyła Iva Bova, dyrektor działu analiz i statystyki DG EMPL z Komisji Europejskiej, sztuczna inteligencja dostarcza szerokie spektrum możliwości w obszarze produktywności i wydajności, lecz jej adaptacja jest jeszcze umiarkowana.
– Okazuje się, że zaledwie 14 proc. firm w Unii Europejskiej deklaruje, że aktywnie wykorzystuje sztuczną inteligencję w swoich metodach pracy. Możemy zauważyć, że wiele sektorów intensywnie czerpie z niej korzyści przy np. analizach, finansach, konsultacjach i oczywiście wszelkich czynnościach związanych z rozwijaniem aplikacji i technologii informatycznych. Z jednej strony widać ograniczenie etatów w rutynowych czynnościach, a z drugiej wzrasta zapotrzebowanie tam, gdzie niezbędne są umiejętności związane z AI. W niektórych państwach notuje się większe wykorzystanie, a w innych mniejsze – te pozostają w tyle. Jednak nie jesteśmy w stanie przewidzieć, jak będzie wyglądać przyszłość w tym aspekcie – wyjaśnia Iva Bova.
Dostrzegalna polaryzacja na rynku pracy
Według Roberta Lisickiego z Konfederacji Lewiatan, jednym z kluczowych wyzwań jest dysproporcja pomiędzy regionami i branżami gospodarki.
– Niemniej jednak, ciężko o generalizacje, jeśli chodzi o rynek pracy, gdyż z jednej strony mamy Warszawę z bardzo niskim odsetkiem osób bez pracy, a z drugiej powiat szydłowiecki, gdzie ten odsetek sięga 24 proc. – stwierdza Lisicki. – Trzeba również wziąć pod uwagę, że 37 proc. osób w Polsce znajduje zatrudnienie w podmiotach, gdzie pracuje do 10 osób, a 30 proc. w tych zatrudniających powyżej 250 osób. Przy czym tych największych podmiotów jest około 3,6 tys. To sprawia, że w kontekście wprowadzania automatyzacji i robotyzacji procesów, a ostatecznie wdrażania sztucznej inteligencji, mówimy o grupie elitarnej dużych, niekiedy średnich przedsiębiorstw. Natomiast dziś poza tymi danymi pozostaje grupa zatrudniająca prawdopodobnie największą liczbę pracowników na polskim rynku pracy. Dlatego szczególną uwagę w tych procesach musimy poświęcić właśnie małym i mikroprzedsiębiorstwom.
Młodzi borykają się z problemem znalezienia zatrudnienia
Według Roberta Lisickiego automatyzacja nie musi skutkować masowymi zwolnieniami, lecz transformacją kompetencji.
– Pracodawcy i przedsiębiorcy nie obawiają się utraty pracy przez część osób, raczej postrzegają ten proces jako pełną ewolucję, zmianę kwalifikacji w obrębie danej firmy bądź generowanie nowych miejsc pracy w innych branżach naszej gospodarki. Dostrzegamy natomiast problemy osób młodych z wejściem na rynek pracy. Wiemy, że tym, co jest przejmowane przez sztuczną inteligencję i automatyzację, są przede wszystkim prace najprostsze, zlecane najczęściej na początku kariery zawodowej – wyjaśnia przedstawiciel Lewiatana. – Badania sugerują również, że automatyzacja i AI w pierwszej kolejności wpłyną bardziej na kobiety wykonujące np. prace administracyjne, biurowe, związane z logistyką. Nie da się ukryć, że na pewno przez dłuższy czas zachowamy zawody typowo męskie, m.in. w sektorze budowlanym, transporcie drogowym czy przy pracach fizycznych, gdzie ta automatyzacja jeszcze długo nie będzie dostępna.
Konieczność podnoszenia kwalifikacji
Według uczestników spotkania, jednym z ważnych wyzwań jest konieczność podnoszenia kwalifikacji, czyli upskilling.
– Jako Polska ponieśliśmy sporo porażek w kontekście wdrażania powszechnego systemu szkoleń. Wydaliśmy mnóstwo środków finansowych przez ostatnie 2 dekady na rozmaite projekty i programy, które miały na celu podnoszenie kwalifikacji i w rzeczywistości wciąż okazuje się, że w Polsce robi to maksymalnie około 5-10 proc. ludzi. Co więcej, są to głównie osoby z dobrym wykształceniem. Dlatego to jest poważne wyzwanie, ponieważ musimy nauczyć pracowników nowych technologii. Ponadto wiemy już, że barierą nie są tu finanse – zauważa prof. Iga Magda.
AI nie zabierze pracy, ale zmieni wymagane kompetencje
Z kolei Filip Lewandowski, acting Chief Human Resources Officer z Allegro, zwrócił uwagę na konieczność nauki obsługi narzędzi AI.
– Bardzo ważne jest zrozumienie, że to nie AI pozbawi ludzi pracy, ale osoby, które szybciej przyswoją wiedzę o tym, jak korzystać ze sztucznej inteligencji – przekonuje Filip Lewandowski. – Mimo że dane statystyczne wskazują często na to, ile osób straci pracę przez AI, to trzeba zwrócić uwagę również na to, że dzięki tej technologii pojawi się wiele nowych stanowisk. Ważne jest postrzeganie tego wszystkiego przez pryzmat kompetencji, a nie ról. Dlatego musimy się koncentrować na zdolności uczenia się, rozwoju kompetencji w zakresie obsługi pewnych narzędzi technologicznych czy zarządzania zmianą. Tak naprawdę nie wiemy, jak ten rynek pracy będzie wyglądał, każdego dnia pojawia się coś innowacyjnego. Z pewnością należy zrozumieć, że używanie narzędzi sztucznej inteligencji to pewien fundament, podobnie jak obsługa komputera czy znajomość języka obcego.
Nowe zawody i potrzeba kontaktu z człowiekiem
Natomiast Paweł Jaroszek, członek zarządu ZUS, jest zdania, że pracy na pewno nie zabraknie, ale będzie ona inna.
– Niedługo pojawią się nowe zawody powiązane z nowoczesnymi technologiami. To na pewno jest szansa dla osób, które z łatwością przyswajają nowe rozwiązania – twierdzi Paweł Jaroszek. – Jednak analizując procesy demograficzne i zmiany zachodzące w społeczeństwie, obserwujemy epidemię osamotnienia. Obawiam się, że rozwiązania oparte na botach, na sztucznej inteligencji, nie zaspokoją naturalnej potrzeby każdego z nas do interakcji społecznych. Dlatego pojawią się również zawody albo rozwiną się jeszcze bardziej te niezwiązane z technologią, ale skupione na umiejętnościach miękkich. W firmach będą potrzebne linie doradcze, które będą potrafiły zaoferować usługę polegającą na tym, że żywy człowiek porozmawia z drugim człowiekiem czy też pewnego rodzaju „odwiedzacze” i „rozmawiacze”, którzy umożliwią kontakt z żywym człowiekiem. To jest właśnie swoista odpowiedź na to osamotnienie.
Wobec tego wiele wskazuje na to, że kolejna dekada przyniesie nie tylko wyzwania, ale i ogromne możliwości. Rynek pracy będzie się przekształcał – nie tyle poprzez zanikanie zawodów, ile przez ewolucję umiejętności i kreowanie nowych ról. Natomiast kluczem do sukcesu pozostanie gotowość do uczenia się i adaptacji.
