W debatach na temat źródeł energii, rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz kosztów ogrzewania budynków zbyt rzadko porusza się temat geotermii. Gdy już jest on podejmowany, zazwyczaj odnosi się do dużych i bardzo kosztownych projektów związanych z geotermią głęboką. Tymczasem znacznie większe możliwości oferuje obecnie geotermia płytka – jej zasoby są coraz częściej wykorzystywane dzięki gruntowym pompom ciepła. Zgodnie z szacunkami Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła, na koniec 2023 roku skumulowana moc grzewcza takich instalacji w Polsce przekroczyła już sześciokrotnie wartości związane z geotermią głęboką, sięgając ponad 1,3 GW.
Pod względem dostępności gruntowych pomp ciepła (GPC), Polska, mimo spadków sprzedaży w tym sektorze w ubiegłym roku, wciąż zajmuje dogodną pozycję – na koniec 2024 roku liczba zainstalowanych GPC w naszym kraju wzrośnie do około 92 tysięcy, co uplasuje nas na 8. miejscu wśród 25 analizowanych krajów Europy (według raportu rynkowego European Geothermal Energy Council – EGEC). Niestety, przekłada się to zaledwie na około 0,7% udziału tej technologii wśród wszystkich rozwiązań grzewczych stosowanych w polskich budynkach. Mamy jeszcze daleko do liderów, takich jak Szwecja, gdzie gruntowe pompy ciepła są używane w około 12% gospodarstw domowych.
Szwecja od lat jest największym europejskim rynkiem dla gruntowych pomp ciepła. W samym 2023 roku sprzedano tam niemal 35,5 tys. tych urządzeń. Polska zajęła wówczas 5. miejsce w Europie w zakresie sprzedaży GPC, z liczbą przekraczającą 8100 sztuk. Wyprzedzały nas Niemcy (30,7 tys. GPC), Holandia (22,2 tys.) i Finlandia (11,7 tys.). W 2025 roku, zgodnie z prognozami PORT PC, w Polsce można spodziewać się sprzedaży około 7,5 tys. gruntowych pomp ciepła. Jest to jednak wariant optymistyczny, zakładający odpowiedni rozwój rynku budowlanego.
Rys. 1. Sprzedaż gruntowych pomp ciepła w Polsce (źródło: PORT PC)
Co decyduje o atrakcyjności technologii GPC?
Według założeń Polityki Energetycznej Polski (PEP 2040), do 2030 roku potencjalny wkład gruntowych pomp ciepła w zainstalowaną moc w naszym kraju powinien wynieść od 1,75 do 4,88 GW. Dla porównania: w przypadku fotowoltaiki jest to od 5 do 7 GW, dla morskich farm wiatrowych – 5,9 GW, a dla elektrowni jądrowych – 1,6 GW. Z kolei w Wieloletnim Programie Rozwoju Wykorzystania Zasobów Geotermalnych w Polsce z 2023 roku, gruntowe pompy ciepła przewidują prawie 8,0 GW zainstalowanej mocy grzewczej do 2050 roku. Gruntowe pompy ciepła zatem mają kluczowe znaczenie w przyszłym bilansie energetycznym. Eksperci branżowi wskazują na kilka szczególnych zalet tej technologii, w tym:
- Dostępność zasobów energetycznych – z zasobów geotermii płytkiej można korzystać niemal wszędzie w Polsce czy Europie (w przeciwieństwie do geotermii głębokiej).
- Szeroki zakres zastosowań – gruntowe pompy ciepła mogą dostarczać energię (ciepło lub chłód) do budynków różnej wielkości, o różnorodnym przeznaczeniu i potrzebach energetycznych. Mogą być również stosowane w ciepłowniach i elektrociepłowniach, jak i w przemyśle czy branży rolno-spożywczej, zarówno w bezpośrednim zastosowaniu, jak i pośrednim z wykorzystaniem technologii magazynowania energii termicznej (UTES, BTES, ATES itp.).
- Najwyższa efektywność energetyczna spośród wszystkich znanych rozwiązań grzewczych – w przypadku gruntowych pomp ciepła współczynnik sezonowej efektywności SCOP na poziomie ponad 5,5 st
