W wieku 95 lat odszedł prof. Adam Strzembosz, w przeszłości pełniący funkcję m.in. wiceministra sprawiedliwości w gabinecie Tadeusza Mazowieckiego, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz przewodniczącego Krajowej Rady Sądownictwa. Minister sprawiedliwości Waldemar Żurek określił prof. Strzembosza mianem „legendy polskiego sądownictwa”.
Prof. Strzembosz przyszedł na świat 11 września 1930 roku w Warszawie, był profesorem nauk prawnych, jak również wykładowcą akademickim, przede wszystkim związanym z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim.
W okresie PRL Adam Strzembosz wyrażał sprzeciw wobec systemowi autorytarnemu – po roku 1980 włączył się w tworzenie niezależnych struktur związkowych w Ministerstwie Sprawiedliwości. Po roku 1989 współtworzył demokratyczne sądownictwo – objął stanowisko wiceministra sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, w późniejszych latach sprawował funkcję między innymi pierwszego prezesa Sądu Najwyższego i przewodniczącego Trybunału Stanu, a także przewodniczącego Krajowej Rady Sądownictwa.
W roku 2012 prof. Strzembosz został odznaczony Orderem Orła Białego „w dowód szczególnego uznania dla Rzeczypospolitej Polskiej, zwłaszcza za wkład w przemiany demokratyczne w Polsce, za ochronę fundamentów praworządności, godności i niezależności sędziowskiej w czasach PRL, za budowanie państwa prawa w wolnej Rzeczypospolitej Polskiej”
Żurek: Był „postacią-drogowskazem”
Minister sprawiedliwości Waldemar Żurek, komentując śmierć prof. Adama Strzembosza, zaznaczył, iż Strzembosz stanowił dla niego „postacię-drogowskaz”. Dodał, że uosabiał on kompromis, który był niezbędny, aby wznosić nowe demokratyczne państwo.
– Człowiek, który posiadał swoje przekonania – etyczne, moralne, lecz jednocześnie bardzo doświadczony w czasach komunizmu, stał się osobą, która chciała zatrzeć wszelkie podziały, która pragnęła, by nie było wojny polsko-polskiej, która po 89. roku budowała niezależne polskie sądownictwo – mówił minister sprawiedliwości.
Odszedł prof. Adam Strzembosz – były I Prezes Sądu Najwyższego, Przewodniczący Trybunału Stanu, przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa, wiceminister sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, współtwórca niezależnego wymiaru sprawiedliwości wolnej Polski – miał 95 lat.… pic.twitter.com/sZ3ACYsKUy
— Min. Sprawiedliwości (@MS_GOV_PL) October 10, 2025
Jak wspominał, prof. Strzembosz był często atakowany z różnych stron – „przez jednych za brak radykalizmu, przez innych za nadmierny radykalizm”.
– To była dla mnie postać-drogowskaz – zaakcentował Żurek. – Osoba, która była wcieleniem kompromisu, koniecznego do zbudowania nowego, demokratycznego państwa – mówił.
– I w najtrudniejszych momentach napaści na niezależne sądownictwo, Adam Strzembosz, osłabiony, zmęczony, zamiast spoczywać w fotelu wychodził do nas i udzielał nam wsparcia. Jestem mu za to osobiście ogromnie wdzięczny – wyznał Żurek.
Jerzy Stępień o śmierci prof. Adama Strzembosza: jego odejście domyka pewną epokę
Śmierć prof. Adama Strzembosza finalizuje pewną erę; odszedł człowiek wybitny nie tylko z perspektywy III RP, ale i całego okresu po wojnie – oznajmił PAP były prezes Trybunału Konstytucyjnego Jerzy Stępień.
– Status Adama Strzembosza w środowisku prawniczym był bezsporny, wręcz monumentalny – relacjonował były prezes TK. Zaznaczył, że jego zdanie zawsze spotykało się z uwagą, zwłaszcza w ostatnim czasie, podczas walki o zachowanie resztek praworządności w Polsce.
Były prezes TK przywołał w pamięci, że zmarły cechował się wielką skromnością i pogodą ducha. – Prof. Adam Strzembosz pozostawał wierny wartościom, które wyniósł z domu. Był oddanym patriotą i osobą głęboko wierzącą, co stanowiło motywację wielu jego działań i postaw – uzupełnił.
– Prof. Adama Strzembosza poznałem w roku 1981 na I zjeździe „Solidarności”, gdzie często zabierał głos w kwestiach prawnych – wspominał były prezes TK. – To istna figura pomnikowa – mówił.
Stępień podkreślił, że prof. Strzembosz odegrał istotną rolę w trakcie obrad Okrągłego Stołu, gdzie przewodniczył pracom zespołu prawnego. – Był oczywistym kandydatem na posadę ministra sprawiedliwości. Niestety, z przyczyn politycznych objął w rządzie Tadeusza Mazowieckiego stanowisko wiceministra – spostrzegł Stępień.
Zwrócił uwagę, że to właśnie prof. Strzembosz przyczynił się do wprowadzenia do polskiego systemu sądownictwa nowego organu, czyli Krajowej Rady Sądownictwa. – Bardziej ambitne zamierzenia prof. Strzembosza, w tym te dotyczące przekształcenia ścieżki zawodowej sędziego, nie mogły zostać zrealizowane z powodu słabej pozycji politycznej – wyjaśnił Stępień.
Prof. Adam Strzembosz – znamienity prawnik, uczony i opozycjonista z czasów PRL
Prof. Adam Strzembosz był znakomitym prawnikiem, naukowcem, sędzią i orędownikiem praworządności. W PRL przeciwstawiał się autorytaryzmowi, po 1989 r. współtworzył demokratyczne sądownictwo. Odznaczony Orderem Orła Białego, był m.in. wiceministrem sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego.
W piątek podano do wiadomości informację o śmierci prof. Strzembosza. Był on nestorem polskich prawników, profesorem nauk prawnych, nauczycielem akademickim, związanym w głównej mierze z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Pełnił również funkcję wiceministra sprawiedliwości w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, przewodniczącego Trybunału Stanu, a także przewodniczącego Krajowej Rady Sądownictwa.
– Spędziłem dwadzieścia pięć lat w sądownictwie PRL, po czym zostałem z niego dyscyplinarnie usunięty. Z bliska obserwowałem, jak funkcjonuje władza autorytarna. I sądzę, że w życiu podejmowałem liczne działania, aby ją ograniczać – wyznał prof. Strzembosz w rozmowie-rzece ze Stanisławem Zakroczymskim, opublikowanej w 2017 r. pod tytułem „Między prawem i sprawiedliwością”.
Adam Strzembosz urodził się 11 września 1930 roku w Warszawie, będąc jednym z trojaczków. Jego brat Tomasz Strzembosz był cenionym historykiem okresu II wojny światowej, również profesorem KUL w Lublinie oraz Instytutu Studiów Politycznych PAN. Jego ojciec Adam był adwokatem i urzędnikiem państwowym, należał do Związku Ludowo-Narodowego. Matką była Zofia Strzembosz z domu Gadomska.
Po zdaniu egzaminu maturalnego w 1949 r. Adam Strzembosz – jak przypomina KUL – rozpoczął dwuetapowe wówczas studia prawnicze, początkowo na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie na Uniwersytecie Warszawskim. Po uzyskaniu w 1953 r. tytułu magistra prawa międzynarodowego, na mocy nakazu pracy, został skierowany do zatrudnienia w ZUS, najpierw w oddziale, a później w centrali.
Działalność naukową rozpoczął w 1963 r. pod przewodnictwem prof. Stanisława Batawii w Zakładzie Kryminologii PAN. W 1969 r. obronił rozprawę doktorską pod tytułem „Nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim”.
W 1974 r. rozpoczął pracę w Instytucie Badania Prawa Sądowego (IBPS), gdzie pracował do 1981 r. W tym okresie równocześnie prowadził zajęcia na Wyższej Szkole Pedagogiki Specjalnej w Warszawie oraz na Uniwersytecie Warszawskim.
Zainteresowania badawcze Adama Strzembosza skupiały się wokół kryminologii oraz problematyki przestępczości wśród nieletnich. Rezultaty jego prac zostały zawarte w rozprawie habilitacyjnej pod tytułem „Zapobieganie niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży”, opublikowanej w 1979 r. Po nadaniu przez Radę Naukową Instytutu Państwa i Prawa PAN stopnia naukowego doktora habilitowanego w styczniu 1980 r., ówczesny Minister Sprawiedliwości powołał go na stanowisko docenta w Instytucie Badania Prawa Sądowego.
Równolegle z karierą naukową Strzembosz odbył aplikację sądową (1956–1958), którą ukończył z bardzo dobrym wynikiem. W latach 1958-1960 był asesorem sądowym, a następnie sędzią Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi. W latach 1966–1974 pełnił funkcję sędziego wizytatora ds. nieletnich. Od 1968 do 1981 r. był sędzią Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy.
Po 1980 r. Adam Strzembosz zaangażował się w tworzenie niezależnych struktur związkowych w Ministerstwie Sprawiedliwości. Został wybrany do prezydium Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”, przewodniczył komisji zakładowej w Ministerstwie Sprawiedliwości, a ponadto wszedł w skład Zarządu Regionu „Mazowsze”. Był także delegatem na zjazd NSZZ "Solidarność”, gdzie został desygnowany do Krajowej Komisji Rewizyjnej, w której pełnił funkcję jednego z przewodniczących.
Po wprowadzeniu stanu wojennego Strzembosz spotkał się z represjami ze strony władz komunistycznych za swoją działalność. 19 grudnia 1981 r. został odwołany przez Radę Państwa ze stanowiska sędziego Sądu Wojewódzkiego, a kilka dni później ze stanowiska docenta w IBPS.
Pozbawiony środków do życia, przyjął ofertę pracy na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie objął kierownictwo Katedry Prawa Karnego. W 1983 r. został mianowany kierownikiem Sekcji Prawa Świeckiego na Wydziale Prawa Kanonicznego i Świeckiego. Prowadził badania naukowe, których rezultatem były liczne publikacje dotyczące przede wszystkim zagadnień przestępczości nieletnich. Na podstawie dorobku naukowego Senat KUL w 1986 r. przyznał mu tytuł profesora nadzwyczajnego z zakresu prawa karnego i kryminologii.
Działalność dydaktyczna prof. Strzembosza na KUL-u nie ograniczała się jedynie do prowadzenia zajęć z prawa karnego. Prowadził również zajęcia z nowej dyscypliny prawa – postępowania w sprawach nieletnich, jak również z prawa rodzinnego i patologii społecznej. Profesor aktywnie uczestniczył także w naukowych dyskusjach na temat zmian w prawie karnym oraz założeń polityki kryminalnej.
Od 18 grudnia 1988 r. był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym Solidarności Lechu Wałęsie, a w trakcie obrad Okrągłego Stołu został przewodniczącym podzespołu ds. prawa i sądów. Po przełomie 1989 r., we wrześniu tegoż roku, został powołany przez premiera Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko wiceministra sprawiedliwości w pierwszym po wojnie niekomunistycznym rządzie.
W lipcu 1990 r. został mianowany sędzią Sądu Najwyższego, a decyzją Sejmu został wybrany na pierwszego prezesa tego sądu. W tym okresie poświęcił się problematyce wymiaru sprawiedliwości, zarówno materialnym aspektom, jak i pracom nad nowymi regulacjami prawnymi dotyczącymi zawodu sędziego. Przyczynił się do rozwoju współpracy z najwyższymi organami sądowymi innych państw europejskich oraz do odbudowy autorytetu Sądu Najwyższego. Był również inspiratorem licznych zmian w strukturze sądownictwa i zasadach jego funkcjonowania, które miały być zgodne z demokratycznymi przemianami i jednocześnie przyczynić się do kształtowania państwa prawa.
Prof. Strzembosz opowiadał się za oczyszczeniem środowiska sędziowskiego z osób, które w okresie PRL sprzeniewierzyły się zasadzie niezawisłości sędziowskiej. Uważał jednak, że proces ten nie powinien mieć charakteru gwałtownego i odbywać się w atmosferze rozliczeń i oskarżeń. „Profesor Strzembosz wierzył w uczciwość sędziów oraz ich zdolność do samooczyszczenia” – przypomina KUL.
Po przejściu w stan spoczynku w Sądzie Najwyższym w 1998 r. powrócił do pracy w KUL w pełnym wymiarze godzin. W 2000 r. został mianowany profesorem zwyczajnym. W latach 2000–2003 prof. Strzembosz był także wykładowcą Akademii Polonijnej w Częstochowie. Równocześnie nie zrezygnował z działalności społecznej. W latach 2002-2004 był członkiem Rady Konsultacyjnej Centrum Monitoringu Wolności Prasy SDP. W latach 1999-2002 pełnił funkcję prezesa Katolickiego Stowarzyszenia Wychowawców.
Prof. Strzembosz był autorem wielu publikacji naukowych, w tym książek, m.in. „Nieletni sprawcy kradzieży w środowisku wielkomiejskim” (1971), „Zapobieganie niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży” (1979), „System sądowych środków ochrony dzieci i młodzieży przed niedostosowaniem społecznym” (1985), „Sędziowie warszawscy w czasie próby 1981-1988 (współautor z Marią Stanowską, 2005). W roku 2017 ukazały się jego rozmowy ze Stanisławem Zakroczymskim pod tytułem „Między prawem i sprawiedliwością”.
Za swoją działalność społeczną oraz wkład w rozwój nauki, prof. Strzembosz został uhonorowany najwyższymi odznaczeniami państwowymi. W 2008 r. otrzymał z rąk prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski.
W roku 2012 prezydent Bronisław Komorowski odznaczył go Orderem Orła Białego „w uznaniu wybitnych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności za wkład w przemiany demokratyczne w Polsce, za ochronę zasad praworządności, godności oraz niezależności sędziowskiej w czasach PRL, za tworzenie państwa prawa w wolnej Rzeczypospolitej Polskiej”.
W ostatnich latach, w okresie rządów Zjednoczonej Prawicy, angażował się w działania na rzecz utrzymania rządów prawa w Polsce, w tym niezależności Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz Krajowej Rady Sądownictwa. W książce „Między prawem i sprawiedliwością” prof. Strzembosz podkreślił, że wówczas rozpoczął się proces odchodzenia od ładu liberalno-demokratycznego. – I powrotu do tego, co znamy z PRL, czyli scentralizowanej i nieograniczonej władzy państwowej. Takiej, która centralnie zarządza wszystkimi organami administracji, samorządu i, naturalnie, sądami. Takiej, która jest w stanie wywierać wpływ na praktycznie każdą rozpatrywaną przez nie sprawę – relacjonował.
– To ogromnie niebezpieczny, wręcz białoruski kierunek i należy o tym otwarcie mówić – podkreślił.
W 2025 roku w Sejmie odbyła się uroczystość, podczas której prof. Strzembosz został uhonorowany Nagrodą Główną Fundacji Służby Rzeczypospolitej za rok 2024. Fundacja, działająca od roku 2016, nagradza w ten sposób wybitne postacie polskiego życia publicznego; do tej pory uhonorowano m.in. opozycjonistkę i pedagoga Krystynę Starczewską, dominikanina o. Ludwika Wiśniewskiego oraz rabina Michaela Schudricha. (PAP)
nno/ ero/ mrr/ lm/
