Za niezgodne z konstytucją orzekł w środę TK regulacje, zgodnie z którymi sędziowie Sądu Najwyższego mianowani na urząd po styczniu 2019 roku przechodzą w stan spoczynku w dniu ukończenia 65 roku życia, czyli wcześniej, niż sędziowie mianowani do SN przed rokiem 2019.
Zakwestionowane we wniosku Pierwszej Prezes SN Małgorzaty Manowskiej regulacje zostały wprowadzone nowelizacją ustawy o Sądzie Najwyższym z listopada 2018 roku. Stanowi ona, że sędzia SN „przechodzi w stan spoczynku z dniem ukończenia 65 roku życia”.
Zgodnie z nowelizacją, ta reguła dotyczy jednak sędziów, którzy objęli posadę w SN po wejściu w życie nowych przepisów, to jest od 2019 roku. Sędziowie, którzy objęli posadę w SN przed wejściem w życie nowelizacji, przechodzą w stan spoczynku z dniem ukończenia 70 roku życia, chyba że zadeklarowali chęć dalszego sprawowania urzędu i przedstawili zaświadczenie potwierdzające, że są zdolni, ze względu na kondycję zdrowotną, do wykonywania powinności sędziego. Wówczas mogą sprawować urząd nie dłużej niż do 72 roku życia.
Zapytanie prawne w związku z tymi regulacjami Manowska skierowała do Trybunału w sierpniu bieżącego roku. Wniosek zmodyfikowała we wrześniu i wniosła w nim o orzeczenie przez TK o niekonstytucyjności wspomnianych przepisów.
Wniosek Manowskiej był przedmiotem środowej sesji Trybunału, na której stwierdzono niezgodność zaskarżonych przepisów z ustawą zasadniczą. Orzeczenie zapadło większością głosów, w składzie pięcioosobowym pod przewodnictwem sędzi Krystyny Pawłowicz. Zdał odrębne złożył sędzia Andrzej Zielonacki.
Prezes TK, sprawozdawca Bogdan Święczkowski podkreślił, że w obszarze przechodzenia w stan spoczynku zarówno sędziowie SN powołani na stanowisko przed 2019 r., jak i ci mianowani po styczniu 2019 r. „powinni być traktowani w sposób równy – bez różnicowania zarówno dyskryminującego, jak i preferującego”. Jak zaznaczył, sędziowie z obu tych grup „mają jeden wspólny element”, którym jest objęcie przez nich funkcji sędziego SN.
– Zaskarżone przepisy różnicują status prawny sędziów Sądu Najwyższego w oparciu o kryterium daty powołania: przed wejściem lub po wejściu w życie ustawy nowelizującej z 2018 roku. Przekłada się to na zróżnicowanie praw oraz obowiązków tychże sędziów, zwłaszcza w sferze fundamentalnego prawa, a zarazem powinności każdego z sędziów, jakim jest aktywne sprawowanie urzędu – mówił Święczkowski.
W opinii TK, wprowadzone zróżnicowanie, w kontekście wieku przejścia w stan spoczynku, „nie odnajduje racjonalnego motywu” i stanowi „arbitralną decyzję prawodawcy”. Święczkowski zaznaczył, że prawodawca wprowadził tymi regulacjami „niedopuszczalne konstytucyjne zróżnicowanie podmiotów analogicznych, przy czym stan zróżnicowania mógłby w SN trwać tak długo, jak długo orzekałby w nim ostatni sędzia mianowany przed 1 stycznia 2019 roku”. Dopiero wtedy – zasygnalizował prezes TK – regulacja stałaby się nieaktualna, a sędziowie SN przechodziliby w stan spoczynku osiągając ten sam wiek.
Jak dodał, w związku ze środowym orzeczeniem sędziowie SN, którzy objęli urząd po styczniu 2019 r. „nie są już zobligowani do przejścia w stan spoczynku z dniem ukończenia 65 roku życia” i „zostają objęci systemem obowiązującym sędziów mianowanych przed wejściem w życie ustawy nowelizującej z 2018 roku”.
Sędzia Zielonacki, który złożył zdanie odrębne uznał, że Trybunał winien był orzec zgodność zaskarżonych przepisów z konstytucją. Stwierdził, że Trybunał „całkowicie pominął utrwalony w jego własnym orzecznictwie pogląd, w myśl którego kontrola konstytucyjności ustaw opiera się na założeniu racjonalności prawodawcy i domniemaniu zgodności badanych norm z konstytucją”. Podkreślił także, że konstytucja „w żadnym punkcie nie reguluje materii wieku, po osiągnięciu którego sędziowie – niezależnie od kategorii sądów – przechodzić mają w stan spoczynku”.
W swoim sierpniowym wniosku do TK Manowska zaakcentowała, że prawo do przejścia w stan spoczynku ze względu na wiek jest – prócz jednym z gwarancji niezależności sędziowskiej – „uprawnieniem, a nie prawnym obowiązkiem”. Zdaniem Manowskiej, w odniesieniu do grupy sędziów obejmujących urząd po 2019 r. pojawia się „kwestia konstytucyjna, sprowadzająca się do arbitralnego ustalenia wieku przejścia w stan spoczynku oraz ukształtowania związanego z nim ustawowego prawa do przejścia w stan spoczynku jako bezwzględnego przymusu”.
W piśmie do TK Manowska wskazała, że od stycznia 2019 r. funkcję sędziego w SN objęło łącznie 29 sędziów, z czego w tym roku 65 lat ukończy dwóch z nich, a kolejnych dwóch osiągną ten wiek w 2026 roku. (PAP)
nl/ par/
