Godziny ponadwymiarowe to jednostki zajęć albo lekcji przypisane wykładowcy ponad jego obligatoryjny etat. Zyskały one na popularności w ostatnim czasie w powiązaniu z nowelizacją Karty Nauczyciela, która weszła w życie z początkiem roku szkolnego 2025/2026.
Ile godzin pracują nauczyciele?
Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, wymiar czasu pracy nauczyciela stanowi 40 godzin tygodniowo, a w to wlicza się pensum dydaktyczne (czyli tzw. godziny tablicowe – inaczej mówiąc, zajęcia lub lekcje), które nauczyciel ma obowiązek zrealizować. Jest ono zróżnicowane, w zależności od typu wykonywanych aktywności.
Standardowe pensum wynosi 18 godzin dydaktycznych w ciągu tygodnia dla nauczycieli szkół podstawowych, gimnazjów i szkół zawodowych. Inne wartości pensum obowiązują przykładowo dla nauczycieli przedszkoli – w ich przypadku jest to 25 godzin (nauczycieli grup zerowych – 22 godziny), bibliotekarzy szkolnych – 30 godzin, instruktorów praktycznej nauki zawodu – 20 godzin, nauczycieli nauczania integracyjnego – 20 godzin. Czas pracy nauczycieli obejmuje także przygotowanie się do zajęć, posiedzenia, rady pedagogiczne, organizację wydarzeń w szkole czy prowadzenie dokumentacji.
W obrębie 40-godzinnego tygodnia pracy nauczyciel ma możliwość realizować godziny ponadwymiarowe, jeżeli dyrektor mu je wyznaczył. Godzina ponadwymiarowa jest przydzielana ponad tygodniowy obligatoryjny wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych albo opiekuńczych i nie jest dozwolone jej przydzielanie powyżej normy.
Godziny ponadwymiarowe a nadgodziny
Przekroczenie określonego w Kodeksie pracy tygodniowego wymiaru czasu pracy to nadgodziny.
Z początkiem roku szkolnego 2025/2026 weszła w życie tzw. istotna nowelizacja Karty nauczyciela. Doprecyzowano w niej regulacje prawne, między innymi dotyczące warunków kalkulowania pensji nauczycieli za godziny ponadwymiarowe oraz godziny doraźnych zastępstw.
Ustalono m.in. sytuacje, w których nauczyciel utrzymuje lub traci prawo do uposażenia za wyznaczone, jednakże niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Zadecydowano, że nauczyciel otrzyma wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe, pomimo iż ich nie przeprowadził, jeśli w tym czasie prowadził zlecone mu przez dyrektora szkoły aktywności uwzględniające potrzeby i zainteresowania uczniów.
Nauczyciel gotowy do pracy, a klasa… na wycieczce
Po wprowadzeniu w życie tej nowelizacji związki zawodowe zwracały uwagę na fakt, że nauczyciel, który jest obecny w szkole i jest w gotowości do pracy zgodnie z przypisanymi mu godzinami ponadwymiarowymi, nie inkasuje pensji za nie, w momencie gdy nie ma w szkole klasy, ponieważ np. jest ona na wycieczce. Związek Nauczycielstwa Polskiego zakomunikował, iż posiada sygnały z różnych szkół, że nauczyciele bądź też całe grona pedagogiczne w geście solidarności zawodowej wstrzymują klasowe wyjścia z powodu zmian w regulowaniu godzin ponadwymiarowych.
W połowie października ministerstwo edukacji wydało komunikat, w którym oznajmiło, iż zasadą jest, iż uposażenie przysługuje za wykonaną pracę, czyli za przypisane i zrealizowane zajęcia dydaktyczne, wychowawcze lub opiekuńcze. Jednocześnie zawarto dwa wyjątki, w których nauczyciel utrzymuje prawo do uposażenia pomimo niezrealizowania tych godzin.
Pierwszy wyjątek dotyczy sytuacji, w której nauczyciel na polecenie dyrektora wykonuje inne powinności opiekuńcze lub wychowawcze, tak jak na przykład sprawowanie pieczy nad uczniami podczas wycieczki, wyjść, na przykład do teatru, zawodów sportowych czy imprez szkolnych.
Drugi przypadek odnosi się do sytuacji, gdy niezrealizowanie przez nauczyciela przypisanych mu w obrębie godzin ponadwymiarowych zajęć indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego albo indywidualnego nauczania nastąpiło z przyczyn niezależnych od nauczyciela, przykładowo choroby dziecka albo ucznia, a nauczyciel był gotów do realizowania tych zajęć.
„Nauczyciel, który nie jest w stanie zrealizować planowanych godzin ponadwymiarowych z przyczyn związanych ze szkołą, np. z powodu wyjazdu klasy na wycieczkę, ma możliwość mieć przydzielone doraźne zastępstwo, za które należne jest uposażenie w takiej samej wysokości, jak uposażenie za godziny ponadwymiarowe, lub ma możliwość mieć wyznaczone zajęcia opiekuńcze i wychowawcze uwzględniające zapotrzebowania i zainteresowania uczniów na terenie szkoły i w takiej sytuacji zachowa uprawnienie do uposażenia za godziny ponadwymiarowe. Organizacja funkcjonowania szkoły przynależy do kompetencji dyrektora szkoły” – zaznaczyło MEN w komunikacie.
Do roku 1992 w ustawie Karta nauczyciela widniał zapis o tym, że nauczycielom należy się pensja za godziny ponadwymiarowe, w sytuacji gdy nie zostały one zrealizowane nie z ich winy. Pomimo faktu, iż z ustawy ów zapis został usunięty, większość samorządów w takiej sytuacji w dalszym ciągu wypłacała nauczycielom.
Premier zabrał głos
We wtorek premier Donald Tusk ogłosił rychłą nowelizację Karty nauczyciela. Projekt ma być poselski, aby przyspieszyć procedurę.
– Kwestia godzin ponadwymiarowych okazała się wyjątkowo bolesnym ciosem z perspektywy nauczycielek oraz nauczycieli – stwierdził. – Częstokroć dobrymi chęciami piekło jest wybrukowane – dodał.
Zgodnie z deklaracją szefa rządu, kiedy nauczyciele przebywają w szkole, są w gotowości do pracy, a zajęcia się nie odbywają z powodów od nich niezależnych, nauczyciele za ową gotowość do pracy otrzymają uposażenie. Premier zaakcentował, że nie będzie sporządzania szczegółowej listy przypadków, w których należne jest uposażenie.
– Istnieją bardzo zróżnicowane sytuacje. One są nie do opisania. Z tego względu nie będę proponował kreowania jakiegoś szczegółowego spisu – powiedział. (PAP)
dsr/ joz/ lm/
