Spory gospodarcze w Polsce dotyczą zarówno przedsiębiorców, jak i konsumentów. Przemysław Wierzbicki, managing partner w kancelarii KKLW, wskazuje, że co roku do sądów cywilnych trafia od 5 do 6 mln spraw, z czego około 500 tys. to sprawy gospodarcze. Większość z nich dotyczy tzw. elektronicznego postępowania upominawczego (ePU), gdzie połowa spraw rozwiązywana jest bez rozpraw sądowych. Prawdziwe procesy gospodarcze, związane z salami sądowymi, to około 75 tys. spraw rocznie.
Najwięcej sporów to te wynikające z codziennej działalności firm, takie jak spory o zapłatę, niewykonanie umowy czy egzekwowanie kar umownych. Jedynie niewielka część to kluczowe procesy, decydujące o przyszłości firmy.
Rodzaje sporów gospodarczych
Spory gospodarcze można podzielić na dwie główne kategorie:
1. Spory codzienne – dotyczą kwestii takich jak niezapłacone faktury, opóźnienia w realizacji umów czy kary umowne. Są częstsze, ale mniej skomplikowane.
2. Spory strategiczne – np. decyzje administracyjne, konflikty między wspólnikami czy spory o duże inwestycje. Są rzadkie, ale ich wynik może przesądzić o przyszłości firmy.
Przykładem takiego procesu jest sprawa firmy Action, która musiała uruchomić postępowanie sanacyjne z powodu niekorzystnych decyzji podatkowych. Choć takie przypadki są rzadkie, każda firma powinna być na nie przygotowana.
Długość postępowań
Polskie sądy charakteryzują się długotrwałymi procesami. Średni czas rozpatrzenia sprawy gospodarczej w sądzie rejonowym to około 18 miesięcy, a w okręgowym – 21 miesięcy. Całkowite zakończenie procesu może trwać 4-5 lat, zwłaszcza w przypadku apelacji. W większych miastach czas oczekiwania na wyrok może być jeszcze dłuższy. Przykładem jest spór budowlany, który trwał 12 lat – od wniesienia pozwu w 2012 r. do prawomocnego zakończenia w 2024 r.
Przygotowanie do sporu
Kluczowym elementem przygotowania do konfliktu jest dbałość o dokumentację. Wysoka jakość umów, prawidłowy obieg dokumentów oraz jasne zasady dotyczące kar umownych i odpowiedzialności prawnej dają firmie przewagę w przypadku sporu. Ważne jest także wdrożenie programu compliance, który pozwala na wczesne wykrywanie nieprawidłowości. Systemy umożliwiające zgłaszanie problemów, np. przez sygnalistów, mogą zapobiec wielu trudnym sytuacjom.
Mediacja jako alternatywa
Mimo rosnącej popularności mediacji w innych krajach, w Polsce jest to nadal rzadko stosowane narzędzie. Z danych Najwyższej Izby Kontroli (NIK) wynika, że mediacje przeprowadzane są tylko w 1,5% spraw, które się do nich kwalifikują. Przedsiębiorcy często wybierają długie postępowania sądowe, mimo że wiele sporów mogłoby zostać rozwiązanych szybciej i taniej za pomocą mediacji. Często sięgają po nią dopiero po kilku latach konfliktu, gdy strony są zmęczone procesem i skłonne do kompromisu.
Sąd czy mediacja?
Przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu sporu przedsiębiorca powinien zadać sobie kluczowe pytania:
• Co mogę uzyskać na końcu procesu, zarówno w przypadku wygranej, jak i przegranej?
• Jakie są szanse na uzyskanie pełnego zadośćuczynienia?
• Czy rozwiązanie ugodowe może być korzystniejsze?
Na przykład, w sprawach dotyczących waloryzacji kontraktów budowlanych firmy często zakładają odzyskanie pełnych kosztów, podczas gdy przepisy pozwalają na pokrycie tylko części strat. Jeśli druga strona oferuje ugodę, która jest zbliżona do realnego wyniku procesu, warto ją rozważyć.
Spory gospodarcze są nieuniknioną częścią działalności biznesowej. Dbałość o dokumentację, przemyślana polityka umów oraz elastyczność w podejściu do mediacji mogą znacząco zwiększyć szanse na pomyślne rozwiązanie konfliktów. Decyzja o mediacji lub długotrwałym procesie sądowym powinna być poprzedzona chłodną analizą ryzyka i potencjalnych korzyści. Jak podkreśla Przemysław Wierzbicki, kluczowe jest spojrzenie nie tylko na początek sporu, ale i na to, co firma osiągnie po kilku latach procesu.
