Małe sklepy o metrażu 200 mkw. muszą akceptować szklane butelki zwrotne i zwracać klientom opłatę depozytową, jeśli sprzedają napoje w tych opakowaniach objętych kaucją. Większe placówki handlowe muszą przyjmować wszystkie opakowania objęte systemem kaucyjnym, pod warunkiem, że oferują przynajmniej jeden rodzaj takich opakowań.
Po wielu latach działań legislacyjnych, system kaucyjny zaczął obowiązywać w Polsce z początkiem października. To oznacza, że do cen napojów w plastikowych butelkach, metalowych puszkach i szklanych butelkach wielokrotnego użytku ma być dodawana kaucja, którą można odzyskać po zwrocie opakowania. Wysokość kaucji to 50 groszy dla butelek plastikowych i puszek oraz 1 zł dla zwrotnych butelek szklanych.
Konsumenci mogą zwracać opakowania i odbierać kaucję za pośrednictwem automatów lub w specjalnie wyznaczonych miejscach odbioru ręcznego. Obowiązek prowadzenia punktów zbiórki w systemie dotyczy dużych sklepów, których powierzchnia przekracza 200 mkw., pod warunkiem, że sprzedają napoje w opakowaniach objętych kaucją. Mniejsze sklepy są zobowiązane do naliczania kaucji za opakowania kaucyjne, ale dołączenie do systemu odbioru opakowań jest w ich przypadku opcjonalne.
Jednakże, część sklepów, których powierzchnia nie przekracza 200 mkw., musi prowadzić zbiórkę i zwracać kaucję, jeśli oferują napoje w szklanych butelkach wielokrotnego użytku.
Zgodnie z artykułem 44 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, „przedsiębiorca prowadzący punkt handlu detalicznego lub hurtowego o powierzchni sprzedażowej nie większej niż 200 mkw., w którym konsumentom są oferowane produkty będące napojami w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym, o których mowa w (…) poz. 3 załącznika nr 1a do ustawy (tj. o butelkach szklanych wielokrotnego użytku o pojemności do półtora litra – PAP) jest zobowiązany do uczestnictwa w systemie kaucyjnym co najmniej w zakresie pobierania i zwrotu kaucji oraz gromadzenia pustych opakowań”.
To oznacza, że sklepy o powierzchni poniżej 200 mkw. będą również musiały przyjmować puste opakowania i oddawać klientom kaucję, pod warunkiem, że sprzedają napoje w szklanych butelkach zwrotnych (obecnie głównie piwo i pokrewne trunki). Jak podkreśliło Ministerstwo Klimatu i Środowiska w odpowiedzi na pytania PAP, sklepy te będą musiały przyjmować (i wypłacać kaucję) jedynie za opakowania szklane wielokrotnego użytku.
MKiŚ przypomniało, że to rozwiązanie wprowadzono w ramach nowelizacji ustawy przeprowadzonej w 2024 roku. W Ocenie Skutków Regulacji tego aktu prawnego zaznaczono, że możliwość zwrotu szklanego opakowania wielokrotnego użytku po napojach i odzyskania kaucji blisko miejsca zamieszkania będzie korzystne dla klientów, dlatego w projekcie ustawy zawarto obowiązek przyjmowania takich opakowań przez małe sklepy, o ile sprzedają one napoje w takich butelkach.
„Oczekuje się, że to rozwiązanie, do którego w ramach obecnego systemu przywykli zarówno klienci, jak i działające lokalnie sklepy, zapobiegnie spadkom obrotów tych sklepów oraz ryzyku przeniesienia się klientów do punktów, gdzie mogą odzyskać kaucję” – przekazało MKiŚ.
W odróżnieniu od małych sklepów, duże sklepy muszą przyjmować wszystkie rodzaje opakowań ze znakiem kaucji, nawet jeśli sprzedają napoje tylko w jednym z nich (na przykład tylko w butelkach PET).
Szklane butelki wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 l zostaną obowiązkowo objęte systemem kaucyjnym od 1 stycznia 2026 r., ale już teraz (od 1 października bieżącego roku) mogą być wprowadzane do sprzedaży dobrowolnie, a co za tym idzie, zwracane w ramach systemu.
Ministerstwo przypomniało również, że do końca roku, kiedy trwa okres przejściowy dla wszystkich wprowadzających, którzy dołączą do systemu w 2025 r., mogą oni wprowadzać do obrotu w tym czasie opakowania, które już wyprodukowali, ale które jeszcze nie posiadają etykiety ze znakiem kaucji. Za te opakowania kaucja nie jest pobierana ani zwracana. Ponadto, wszystkie produkty, które zostały wprowadzone do obrotu przed uruchomieniem systemu i przed przystąpieniem do systemu wprowadzającego – te bez znaku kaucji – mogą być w sprzedaży do wyczerpania zapasów.
Dotychczasowe systemy kaucyjne (na przykład te organizowane przez producentów piw sprzedawanych w butelkach zwrotnych) mogą funkcjonować do końca 2025 r., a do końca 2026 r. mają czas na zebranie opakowań z rynku – zaznaczyło również MKiŚ.
Producenci napojów dostarczający towar do sklepów oraz same sklepy w okresie przejściowym otrzymały czas na wyprzedaż zapasów do końca tego roku. Proces zastępowania "starych" opakowań nowymi – na co zwracali uwagę przedstawiciele ministerstwa klimatu i branży – będzie więc odbywał się stopniowo. Co więcej, niezależnie od trzymiesięcznego okresu przejściowego, producent napoju może również zdecydować się nie przystąpić do systemu kaucyjnego, zgadzając się na wnoszenie tak zwanej opłaty produktowej, czyli de facto kary. Właśnie z tego powodu – jak wskazywała w trakcie jednej z konferencji wiceminister klimatu Anita Sowińska – proces wycofywania starych opakowań może potrwać dłużej.
Kaucja ma być pobierana za każdy napój wprowadzony na rynek w opakowaniu objętym systemem. Zwrot kaucji konsumentowi końcowemu nastąpi również za pośrednictwem systemu, bez potrzeby okazywania dowodu zakupu napoju. Opakowania muszą być puste, nie mogą być zgniecione i muszą posiadać czytelny kod kreskowy na etykiecie. Butelka lub puszka musi również zawierać specjalny znak na etykiecie. Kaucja jest wyszczególniona jako osobna pozycja na paragonie. Butelki plastikowe i puszki bez oznaczenia systemu kaucyjnego powinny być wyrzucane do żółtego pojemnika na odpady.
System kaucyjny ma motywować konsumentów do zwrotu opakowań. Jego kluczowym celem jest podniesienie wskaźników selektywnej zbiórki opakowań po napojach oraz osiągnięcie unijnych celów recyklingu. Zgodnie z nimi, w latach 2025-2028 poziom selektywnej zbiórki odpadów ma osiągnąć 77 procent w przypadku jednorazowych butelek plastikowych (o pojemności do 3 litrów), metalowych puszek (o pojemności do 1 litra) i szklanych butelek wielokrotnego użytku (o pojemności do 1,5 litra). Od 2029 r. ten próg wzrośnie do 90 procent.
Jak zauważyli przedstawiciele ministerstwa klimatu, dotychczasowa metoda zbiórki opakowań (wrzucanie do żółtego pojemnika lub worka) pozwalała w Polsce zebrać maksymalnie około 45 procent wprowadzonych na rynek butelek PET. System kaucyjny ma umożliwić osiągnięcie w Polsce poziomu ich zbiórki przekraczającego 90 procent.
Bartłomiej P. Pawlak (PAP)
bpk/ malk/
