Po śmierci testatora jego majątek i zobowiązania finansowe stają się dziedziczne. Są one przekazywane spadkobiercom zgodnie z zasadą sukcesji uniwersalnej określoną w Kodeksie cywilnym. Przyjęcie spadku pociąga za sobą przejęcie zarówno aktywów, jak i zobowiązań, co potencjalnie czyni spadkobiercę odpowiedzialnym za długi zmarłego. Przemyślany wybór właściwej metody przyjęcia lub odrzucenia spadku może pomóc w zmniejszeniu ryzyka finansowego. Przedstawimy sposoby uniknięcia odpowiedzialności za odziedziczone długi.
/ 123rf.com / 123RF/PICSEL
Kto odpowiada za długi zmarłego?
Zasada sukcesji uniwersalnej, określona w art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego, wskazuje, że z chwilą śmierci spadkodawcy jego prawa i obowiązki majątkowe przechodzą na jedną lub kilka osób – spadkobierców – zgodnie z prawem spadkowym . Oznacza to, że spadek stanowi swego rodzaju „pakiet”, obejmujący zarówno aktywa (np. nieruchomości, oszczędności, ruchomości), jak i długi (np. pożyczki, przeterminowane weksle, podatki, należności wobec wierzycieli). Przyjmując spadek, spadkobierca przejmuje odpowiedzialność za cały spadek, chyba że zdecyduje się na jedną z dostępnych metod ograniczenia lub uchylenia się od odpowiedzialności .
Reklama
Długi majątkowe mogą przybierać różne formy, w tym:
- zobowiązania finansowe : kredyty bankowe, pożyczki prywatne, leasing, karty kredytowe;
- zobowiązania publiczno-prawne : zaległe podatki, składki na ubezpieczenia społeczne, kary pieniężne;
- zobowiązania cywilne : niezapłacone rachunki, należności od dostawców, czynsz;
- zobowiązania wynikające z orzeczeń sądowych : np. alimenty, odszkodowania za czyny niedozwolone.
Długi spadkodawcy dziedziczą osoby, które otrzymały spadek w drodze dziedziczenia ustawowego . Jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu, spadek przypada krewnym zgodnie z hierarchią określoną w Kodeksie cywilnym (art. 931-935 Kodeksu cywilnego). W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci spadkodawcy, ich zstępni oraz małżonek, następnie rodzice, rodzeństwo, a następnie dalsi krewni. W przypadku braku spadkobierców spadek przechodzi na gminę lub Skarb Państwa.
Natomiast jeśli testator pozostawił testament, długi dziedziczą osoby w nim wskazane , niezależnie od powiązań rodzinnych (np. przyjaciel, organizacja charytatywna). Dziedziczenie długów dotyczy również zapisobierców windykacyjnych . W testamencie notarialnym testator może wskazać konkretne osoby do dziedziczenia określonych składników majątku (np. mieszkania, samochodu). W takich przypadkach zapisobierca windykacyjny odpowiada za długi spadkowe tylko do wartości otrzymanego przedmiotu, chyba że jest jednocześnie spadkobiercą (art. 981 Kodeksu cywilnego).
Kiedy nie odpowiadamy za długi?
Prawo polskie dopuszcza trzy możliwości zarządzania majątkiem spadkowym, z których każda niesie ze sobą specyficzne konsekwencje prawne, w szczególności w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe:
- Zrzeczenie się dziedziczenia : To najbardziej skrajny wybór, umożliwiający całkowite uniknięcie dziedziczenia zarówno majątku, jak i długów spadkodawcy. Podejmując tę decyzję, spadkobierca zrzeka się wszelkich praw do spadku, co oznacza, że nie otrzyma żadnych aktywów (np. nieruchomości, oszczędności) i nie będzie również odpowiedzialny za długi, takie jak pożyczki, zaległe podatki czy zobowiązania wobec wierzycieli.
- Pełne przyjęcie spadku : Oznacza to całkowite przyjęcie spadku, obejmujące zarówno aktywa, jak i pasywa, bez żadnych ograniczeń w zakresie odpowiedzialności. Spadkobierca wybierający tę drogę odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem – nie tylko tym, który odziedziczył, ale także majątkiem osobistym (np. oszczędnościami, zarobkami lub nieruchomościami nabytymi niezależnie od spadku). Decyzja ta może być ryzykowna, zwłaszcza gdy długi przekraczają wartość odziedziczonego majątku;
- Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza : spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy, ale tylko do wartości majątku spadkowego. Oznacza to, że wierzyciele nie mogą dochodzić roszczeń od majątku osobistego spadkobiercy – odpowiedzialność ogranicza się do tego, co wchodzi w skład spadku. Kluczowym aspektem tej opcji jest sporządzenie inwentarza, czyli szczegółowego spisu majątku spadkowego, precyzyjnie określającego, co wchodzi w jego skład i jaką ma wartość.
Przed 18 października 2015 r. brak decyzji spadkobiercy w ciągu sześciu miesięcy skutkował automatycznym przyjęciem spadku, co mogło prowadzić do poważnych konsekwencji finansowych, zwłaszcza jeśli spadkodawca nie był świadomy swoich długów. Reforma prawa spadkowego wprowadziła istotną zmianę: zgodnie z art. 1015 § 2 Kodeksu cywilnego, jeżeli spadkobierca nie złoży oświadczenia w wyznaczonym terminie, spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza . Ta zmiana zapewnia „ochronę” spadkobiercom, zwłaszcza tym, którzy nie są w pełni poinformowani o sytuacji finansowej spadkodawcy lub nie podejmują decyzji w odpowiednim czasie.
