Z każdego euro, które Polska wpłaci do budżetu programu Horyzont Europa, do kraju powraca jedynie 63 eurocenty – napisano w sprawozdaniu Centrum Łukasiewicz. Według autorów, by efektywnie spożytkować środki z następnego programu ramowego, niezbędna jest m.in. przebudowa systemu nauki.
W raporcie Centrum Łukasiewicz „Nowy horyzont, nowe możliwości: polskie podejście strategiczne do programu Horyzont Europa 2.0” przypomniano, że Horyzont Europa jest dziesiątym programem ramowym Unii Europejskiej w sferze badań i rozwoju (B+R). Następny program, na lata 2028–2034, którego budżet Komisja Europejska (KE) sugeruje podwoić do 175 mld euro, „wzmocni konkurencyjność Europy oraz pomoże sprostać zasadniczym problemom (klimatycznym, cyfrowym, zdrowotnym, obronnym)”. Program zostanie połączony z nowym Europejskim Funduszem Konkurencyjności (ECF) o budżecie około 410 mld euro.
Horyzont Europa 2.0 utrzymuje strukturę czterech filarów (I Doskonała Nauka, II Konkurencyjność i Społeczeństwo, III Innowacje oraz IV Europejska Przestrzeń Badawcza). Największy budżet (44 proc. całości) przypadnie drugiemu z nich, w którym mają być finansowane projekty powiązane m.in. z transformacją ekologiczną, digitalizacją, zdrowiem i obronnością. Pakiet Widening (z ang. rozszerzenie), dedykowany na zniwelowanie różnic w zakresie badań i innowacji pomiędzy krajami UE, zostanie powiększony o 58 proc., co ma ułatwić m.in. Polsce partycypację w programie.
Autorzy raportu – dyrektor Departamentu Badań, Innowacji i Komercjalizacji w Centrum Łukasiewicz prof. Rafał Marcin Łukasik oraz Główny Ekonomista centrum dr Marcin Wroński – podkreślili, że wobec tego programu Polska powinna przyjąć aktywną, strategiczną postawę, ponieważ stanowi on szansę na przyśpieszenie rozwoju kraju i wzmocnienie bezpieczeństwa. Dotychczasowy udział Polski w programach ramowych UE był – jak napisano w opracowaniu – poniżej możliwości.
We wstępie do raportu prezes Sieci Badawczej Łukasiewicz (SBŁ) dr Hubert Cichocki zaznaczył, że aktualnie z jednego euro przekazanego przez Polskę do budżetu programu Horyzont Europa do Polski wraca jedynie 63 eurocenty, a z wpłaty do budżetu Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) – tylko 37 eurocentów. „Ujmując to obrazowo, polscy podatnicy finansują badania niemieckich i holenderskich badaczy” – stwierdził prezes Cichocki.
Dodał, że w interesie Polski, jak i całej Unii Europejskiej jest to, żeby zwrot osiągnął wartość 1 euro. Zaś w raporcie wskazano, że wykorzystanie sposobności, jaką stwarza dla Polski Horyzont Europa 2.0, może spowodować, że każde euro ulokowane w program może przynieść nam nawet 11 euro.
Większe środki z Horyzontu Europa 2.0 wymagają reformy nauki
W raporcie zaznaczono również, że Polska w bieżącej edycji HE uczestniczy tylko w blisko 3 proc. projektów i uzyskała ok. 2 proc. środków programu (w obecnej edycji, trwającej od 2021 do 2027 roku). Równocześnie Polacy stanowią ok. 8,5 proc. populacji UE, a nasze PKB to ok. 4 proc. unijnego produktu brutto.
By zwiększyć swój udział w programach ramowych, powinniśmy – jak napisano w rekomendacjach – m.in. poprzeć ambitny budżet Horyzontu Europa 2.0; dążyć do zachowania i wzmocnienia instrumentów pakietu Widening (m.in. poprzez wprowadzenie bodźców dla międzynarodowych konsorcjów); ubiegać się o udział Polski w zarządzaniu ECF i podnieść krajowe wydatki na B+R.
Jak stwierdzono w raporcie, w trakcie doprecyzowywania detali programowych HE Polska winna zgłaszać sugestie tematów i obszarów, które są kluczowe z naszej perspektywy. W sferze obronności to np. technologie do lokalizowania dronów i ochrona przed bronią chemiczną, w obszarze energii i klimatu technologie dla systemu opartego na odnawialnych źródłach energii, w cyfryzacji – rozwiązania dotyczące cyberbezpieczeństwa, a w obszarze zdrowia – badania nad schorzeniami kardiologicznymi i onkologicznymi.
„Powodzenie w korzystaniu z Horyzontu zależy również od działań krajowych” – spostrzegli eksperci SBŁ. I doradzili m.in. powiększenie krajowego finansowania B+R do pułapu ok. 1,7–2 proc. PKB do 2027 r. i 3 proc. PKB do 2030 r. Ich zdaniem w Polsce nieodzowne jest także premiowanie uczelni i instytutów za pozyskiwanie grantów UE (na przykład dodatkowym finansowaniem), nawiązywanie strategicznych partnerstw i konsorcjów międzynarodowych oraz zreformowanie systemu nauki (m.in. zwiększenie internacjonalizacji uczelni i instytutów, stworzenie elastycznych ścieżek kariery oraz odciążenie najlepszych naukowców od aktywności dydaktycznej).
„Kluczowe jest myślenie strategiczne, aby program ramowy stał się dźwignią modernizacji kraju. Negocjacje to nie tylko obrona partykularnych interesów, ale szansa na ukształtowanie programu tak, by służył on całej Europie, w tym Polsce, w budowaniu dobrobytu, bezpieczeństwa i postępu naukowego” – podsumowali prof. Łukasik i dr Wroński. (PAP)
abu/ bar/
