Polski system emerytalny przechodzi gruntowną rewizję, której skutki będą odczuwalne przez pokolenia przez wiele lat. Chociaż formalne mechanizmy zabezpieczenia emerytalnego nadal działają, ich skuteczność i wystarczalność są coraz częściej kwestionowane. Kluczowym elementem tej dyskusji jest koncepcja stopy zastąpienia – wskaźnika pokazującego, jaka część ostatniego wynagrodzenia danej osoby jest zastępowana przez jej emeryturę. Czy jest powód do obaw?
/ Bartłomiej Magierowski / East News
Problem stopy zastępczej – co się dzieje?
Obecnie średnia stopa zastąpienia wynosi około 53%. Prognozy Komisji Europejskiej sugerują, że do 2060 roku może ona spaść poniżej 30%, a jeśli obecny wiek emerytalny pozostanie bez zmian, prawdopodobnie poniżej 20%. Oznacza to, że przyszli emeryci mogą otrzymywać świadczenia wynoszące mniej niż jedną czwartą ich ostatniego wynagrodzenia . Dla wielu będzie to stanowić istotną przeszkodę w pokryciu podstawowych kosztów utrzymania.
Reklama
Co jest przyczyną spadku stopy zastępowalności?
Początków tego problemu należy doszukiwać się w reformie emerytalnej z 1999 roku, która zastąpiła system zdefiniowanego świadczenia modelem zdefiniowanej składki . Nowe ramy prawne uzależniają wysokość przyszłych świadczeń emerytalnych od wartości wpłaconych składek i ich korekt. W konsekwencji odpowiedzialność za wysokość świadczeń została w dużej mierze przeniesiona z państwa na jednostkę.
Dzieje się to w kontekście:
- niestabilny rynek pracy,
- rozpowszechnienie umów cywilnoprawnych,
- rosnąca liczba osób prowadzących działalność na własny rachunek,
- niskie stawki składek w różnych typach zatrudnienia.
Nowe podejście okazało się szczególnie niekorzystne dla osób o niższych dochodach . Problem ten pogłębiają luki w zatrudnieniu, zwłaszcza wśród kobiet, oraz stosunkowo niski wiek emerytalny . System nie uwzględnia w wystarczającym stopniu zmian w strukturze demograficznej, która dynamicznie się zmienia. Do połowy stulecia na 1000 osób pracujących może przypadać nawet 800 emerytów. Przewiduje się, że obciążenie demograficzne podwoi się w ciągu zaledwie czterech dekad.
/ 123RF/PICSEL
Jakie to ma konsekwencje dla społeczeństwa?
Zarówno bieżące dane, jak i prognozy wskazują, że w przyszłości znaczna część populacji będzie zmuszona przejść na emeryturę w wysokości zbliżonej do obecnej emerytury minimalnej , wynoszącej około 1000-1200 zł brutto. Coraz większa liczba beneficjentów będzie otrzymywać emerytury, które bez interwencji budżetu państwa nie osiągną nawet ustawowego minimum. Dotyczy to szczególnie tych, którzy znaczną część swojej kariery zawodowej przepracowali na umowach nieskładkowych lub w ogóle nie mieli możliwości zgromadzenia oszczędności emerytalnych.
W związku z tym pojawienie się nowej klasy społecznej staje się realnym problemem: są to osoby starsze żyjące w ubóstwie , zależne od pomocy społecznej i całkowicie wykluczone z udziału w życiu ekonomicznym.
Jak możemy wspierać osoby o niskich dochodach?
Ten problem nie rozwiąże się sam. Wymaga ostrożnego, systemowego podejścia, wykraczającego poza rozwiązania tymczasowe. Kluczowe są reformy strukturalne , w tym:
- wprowadzenie emerytury obywatelskiej – niezależnej od stażu pracy, zapewniającej minimalny dochód;
- opodatkowanie wszystkich form zatrudnienia – likwidacja istniejących luk w systemie;
- dofinansowywanie składek dla pracowników opieki domowej, osób bezrobotnych lub osób o niestabilnym zatrudnieniu;
- zniesienie limitu 30-krotności podstawy wymiaru składek – co usprawniłoby progresję finansowania systemu;
- powiązanie wieku emerytalnego z oczekiwaną długością życia , co przywróciłoby systemowi element proporcjonalności i zapobiegło jego destabilizacji.
