Zachowek to jedno z kluczowych uprawnień majątkowych chroniących najbliższych członków rodziny zmarłego, którzy zostali pominięci w testamencie lub nie otrzymali należnego im wsparcia materialnego. Prawo do zachowku, szczegółowo uregulowane w Kodeksie cywilnym, może obejmować zarówno pieniądze, jak i korzyści wynikające z darowizn lub zapisów testamentowych. Wyjaśniamy, kto musi wypłacić zachowek, jak obliczyć jego wysokość i jakie przepisy pozwalają na modyfikację lub odroczenie tego obowiązku.
/123rf.com /123RF/PICSEL
Kto jest zobowiązany do wypłaty zachowku?
Pierwszymi osobami zobowiązanymi do wypłaty zachowku są spadkobiercy, zarówno ustawowi, jak i testamentowi. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, obowiązek ten wynika z ich odpowiedzialności za długi spadkowe, co obejmuje także roszczenia z tytułu zachowku. Do chwili podziału spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność solidarnie, co oznacza, że każdy z nich może zostać pozwany o całość roszczenia. Po dokonaniu działu spadku odpowiedzialność staje się proporcjonalna do udziałów.
Drugą grupą odpowiedzialnych są zapisobiercy windykacyjni, którzy otrzymali od spadkodawcy konkretny składnik majątku na podstawie testamentu. Ich odpowiedzialność jest jednak subsydiarna, co oznacza, że powstaje dopiero wówczas, gdy uprawniony do zachowku nie może otrzymać należności od spadkobierców lub gdy kwota uzyskana od nich nie pokrywa całości roszczenia. Zgodnie z art. 991¹ § 1 Kodeksu cywilnego, zapisobierca odpowiada do wysokości wartości otrzymanego składnika majątku, co może obejmować nieruchomości, ruchomości czy prawa majątkowe. Aby zwolnić się z obowiązku zapłaty, osoba ta może wydać przedmiot zapisu w naturze, o ile znajduje się ona w jego posiadaniu.
Reklama
Najbardziej odległą grupą zobowiązanych są osoby, które otrzymały darowiznę od spadkodawcy. Ich odpowiedzialność wynika z art. 1000 Kodeksu cywilnego i ma charakter uzupełniający – powstaje tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać należności od spadkobierców ani zapisobierców windykacyjnych. Jeśli przedmiot darowizny nadal znajduje się w posiadaniu obdarowanego, ma on prawo zwolnić się z odpowiedzialności, wydając go w naturze osobie uprawnionej. Warto podkreślić, że darowizny doliczane do substratu spadku obejmują wszystkie świadczenia na rzecz uprawnionych do dziedziczenia, niezależnie od daty ich przekazania. W przypadku darowizn na rzecz osób spoza tego kręgu doliczeniu podlegają jedynie te dokonane w ciągu 10 lat przed śmiercią spadkodawcy (art. 994 Kodeksu cywilnego).
Przeczytaj też: Spadek po bracie kawalerze. Jakich dokumentów potrzeba?
Ile wynosi zachowek?
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, wysokość zachowku wynosi co do zasady połowę udziału spadkowego, jaki przysługiwałby uprawnionemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Wyjątek stanowią osoby małoletnie oraz trwale niezdolne do pracy – ich uprawnienie wzrasta do dwóch trzecich przypadającego im udziału. Takie rozwiązanie uwzględnia szczególną sytuację tych osób, które ze względu na swój wiek lub stan zdrowia wymagają dodatkowej ochrony. Regulacja ta ma na celu zapewnienie, że najbliżsi zmarłego, nawet jeśli nie zostali uwzględnieni w testamencie, nie pozostaną całkowicie pozbawieni wsparcia materialnego.
Podstawą obliczenia należnej kwoty jest substrat zachowku, czyli wartość czystej masy spadkowej, powiększona o darowizny oraz zapisy windykacyjne doliczane do spadku. Wyłączeniu podlegają tu jednak drobne darowizny zwyczajowe, jak prezenty ślubne czy urodzinowe, oraz darowizny przekazane przed zawarciem małżeństwa, jeśli zachowek dotyczy małżonka. Ponadto, jeśli osoba uprawniona do zachowku wcześniej otrzymała darowiznę lub zapis windykacyjny, ich wartość zostaje zaliczona na poczet przysługującej kwoty. Taka konstrukcja zapobiega podwójnemu wzbogaceniu uprawnionego kosztem innych zobowiązanych.
Nowelizacja przepisów wprowadziła mechanizmy, które pozwalają na modyfikację wysokości zachowku lub odroczenie terminu jego zapłaty w określonych sytuacjach. Zgodnie z art. 997¹ Kodeksu cywilnego, sąd może obniżyć kwotę zachowku, jeśli jej wypłata stanowiłaby rażące obciążenie dla zobowiązanego, uwzględniając zarówno jego sytuację materialną, jak i osobistą. Możliwe jest również rozłożenie zachowku na raty, co pozwala uniknąć konieczności natychmiastowego spieniężania majątku. Takie rozwiązania są szczególnie przydatne w sytuacjach, gdy zapłata zachowku wymagałaby sprzedaży nieruchomości lub innej rzeczy o dużej wartości, co mogłoby znacząco pogorszyć warunki życia zobowiązanego.
Przeczytaj też:
Zasiłek pogrzebowy 2025. Ile pieniędzy można dostać?
Śmierć uczestnika PPK. Czy oszczędności można odziedziczyć?
Sprzedaż mieszkania ze spadku. Jak uregulować formalności i uniknąć podatku?
