Ograniczenie niekorzystnego wpływu demografii na polską gospodarkę pracy wymaga działań dążących do efektywniejszego spożytkowania potencjalnych rezerw pracowniczych, zwłaszcza wśród osób w wieku młodocianym i senioralnym oraz kobiet w okresie prokreacyjnym, a także przedłużenia aktywności zawodowej osób już zatrudnionych – wynika z najnowszego opracowania Rządowej Rady Ludnościowej "Sytuacja demograficzna Polski". Decydujące znaczenie może posiadać rozwój i upowszechnianie giętkich form zatrudnienia.
"Przemiany demograficzne w sferze zatrudnienia w Polsce bazują na równoczesnym starzeniu się krajowej ludności oraz redukcji liczby osób w wieku produkcyjnym, jak również napływie imigrantów, który poniekąd rekompensuje ujemne skutki zmian w strukturze wiekowej. Aczkolwiek w odleglejszej perspektywie czasowej napływ migracyjny nie wystarczy, by zniwelować narastające braki w źródłach pracy. Zmniejszenie owych efektów potrzebuje przedsięwzięć zmierzających do lepszego zagospodarowania potencjalnych możliwości pracy, przede wszystkim pośród osób najmłodszych i najstarszych oraz kobiet w wieku rozrodczym, a również wydłużenia zawodowej aktywności osób już zatrudnionych" – napisano w sprawozdaniu.
"Priorytetową rolę może odegrać rozwój oraz rozpowszechnianie elastycznych form zatrudnienia, dogodniejszy dostęp do usług opiekuńczych i zdrowotnych oraz inwestowanie w edukację ustawiczną i innowacyjne umiejętności, jak i wytworzenie warunków pracy, które umożliwią zwiększenie i wydłużenie aktywności zawodowej osób z ograniczeniami zdrowotnymi – w tym z niepełnosprawnościami – lub pozostających poza obszarem zatrudnienia z powodu potrzeby troski nad osobami bliskimi" – dodano.
Konieczna aktywizacja zawodowa kobiet w wieku reprodukcyjnym
Autorzy studium wskazują, iż od wielu lat najistotniejszym wyzwaniem na rynku pracy pozostaje pełniejsze spożytkowanie potencjalnych zasobów zatrudnienia, to jest osób w wieku produkcyjnym.
"Wymaga to podjęcia działań intensyfikujących aktywność zawodową w gronie osób, jakie aktualnie cechują się skromnym poziomem uczestnictwa w rynku pracy. Największe rezerwy znajdują się pośród kobiet w wieku rozrodczym, osób w wieku 50–59/64 lat oraz najmłodszych osób dorosłych (18–24 lata)" – napisano w raporcie.
Jak uwidaczniają autorzy raportu, skromna aktywność zawodowa kobiet, w szczególności w okresie reprodukcyjnym, wypływa nagminnie z konieczności godzenia zatrudnienia lub dalszego kształcenia z opieką nad potomstwem i osobami zależnymi.
"By zagwarantować kobietom większy udział w rynku pracy, niezbędne jest nie tylko zapewnienie dostępnych pod względem finansowym wysokiej jakości usług opiekuńczo-edukacyjnych, takich jak żłobki i przedszkola, ale również rozwój dostępnych logistycznie i finansowo usług wspomagających opiekę nad osobami starszymi bądź dorosłymi osobami zależnymi. Usługi opiekuńczo-edukacyjne w okresie wczesnoszkolnym winny być dostępne też w czasie wakacji, bowiem sumaryczna liczba dni wolnych od edukacji szkolnej wyraźnie przewyższa możliwości urlopowe rodziców czy opiekunów prawnych" – napisano.
Migracje wewnętrzne wyzwaniem dla polityki społecznej
"Migracje wewnętrzne, powiązane z mobilnością przestrzenną pracowników, jednocześnie utrudniają udział najbliższej rodziny (dziadków) w trosce o dzieci oraz stanowią ponadplanowe wyzwanie dla polityki społecznej. Istotne jest również wdrożenie bardziej elastycznych form zatrudnienia, takich jak zatrudnienie na część etatu, elastyczny wymiar czasowy pracy czy możliwość pracy zdalnej (przynajmniej częściowo), co ułatwi zespolenie powinności zawodowych z opiekuńczymi i życiem rodzinnym" – dodano.
Eksperci wskazują zarazem, iż należy podtrzymywać szersze włączanie się mężczyzn w opiekę, np. poprzez bodźce do korzystania z niezbywalnych urlopów rodzicielskich dla ojców, które przepadają w razie ich niezagospodarowania.
"Rzeczone działania mogą doprowadzić do bardziej równego podziału obowiązków domowych i powiększenia aktywności zawodowej kobiet" – wskazano.
Zagonić emerytów do pracy?
Ze sprawozdania wynika, iż pomimo wzrostu aktywności zawodowej osób w wieku przedemerytalnym w minionych latach, ich uczestnictwo w rynku pracy wciąż pozostaje stosunkowo niskie w porównaniu z pozostałymi krajami UE.
"Nabycie uprawnień emerytalnych nie powinno zatem łączyć się z automatycznym zakończeniem aktywności zawodowej przez większość osób, lecz wymaga to wytworzenia warunków dostosowanych do potrzeb i możliwości zdrowotnych tej grupy. Nadrzędne znaczenie mają szanse dalszego kształcenia się, dążenia do polepszenia stanu zdrowia tej grupy oraz lepszy dostęp do usług medycznych, w tym rozwój działań prewencyjnych oraz wsparcie w zakresie zdrowia psychicznego" – napisano.
"Te działania mogą domagać się większych nakładów w edukację ustawiczną oraz wypracowania koncepcji propagujących zatrudnianie osób w starszym wieku powyżej 50 lat: upowszechnienie elastycznego wymiaru godzin pracy, dostosowanie stanowisk pracy do ich potrzeb oraz pracowników z niepełnosprawnościami, a także umożliwienie im zatrudnienia w mniejszym wymiarze czasowym. Niezbędne może okazać się istotne podniesienie wydatków na ochronę zdrowia" – dodano.
Według ekspertów, istotne jest odpowiednie komunikowanie o benefitach wynikających z przedłużenia aktywności zawodowej w formie wyższej emerytury, a również możliwości użytkowania z ulg podatkowych, tzw. PIT-0 dla seniora.
Młodsze grupy wieku stanowią ważną rezerwę
Młodsze grupy wieku, w szczególności osoby poniżej 25. roku życia, także stanowią istotną rezerwę zasobów pracy, a wprowadzenie bardziej elastycznych form zatrudnienia, takich jak praca dorywcza czy na niepełny etat, może ułatwić młodym ludziom zdobywanie doświadczenia zawodowego bez konieczności rezygnowania z edukacji formalnej.
"Kluczowe jest również zredukowanie odsetka młodych osób, które nie są zatrudnione, nie kształcą się i nie biorą udziału w szkoleniach (tzw. NEET). Pomocne w tym może być sprawniejsze doradztwo zawodowe przeznaczone dla młodzieży na wcześniejszym etapie (zanim przerwą bądź skończą naukę, nie wkraczając na rynek pracy) oraz rozwój programów zespalających edukację z pracą. W tej grupie wiekowej istotnym elementem efektywnego wchodzenia na rynek pracy może być także wsparcie zdrowia psychicznego" – napisano.
"Ważne jest również popieranie łączenia pracy i opieki nad dziećmi w przypadku młodych matek oraz intensywniejsze zaangażowanie urzędów pracy w docieraniu do osób, które pozostają poza rejestrami osób bezrobotnych i tym samym są poza systemem wsparcia. Większy nacisk na aktywizację osób biernych zawodowo powinien ułatwić sięgnięcie po tę rezerwę zasobów pracy" – dodano.
Eksperci zaznaczają, iż należy równocześnie efektywniej używać potencjał imigracji.
"Choć migracja nie jest długoterminowym rozwiązaniem problemu starzenia się i kurczenia populacji, to w krótkim oraz średnim okresie może wyraźnie łagodzić niedobory podaży pracy. Nadrzędne znaczenie ma sprawne zarządzanie procesami migracyjnymi, w tym z jednej strony rozpoznanie potrzeb – wymiaru i struktury popytu na pracę, a z drugiej – wypracowanie rozwiązań umożliwiających poprawne uwzględnienie tej dodatkowej siły roboczej w statystykach rynku pracy" – napisano.
"Lepszemu wykorzystaniu potencjału migracyjnego mogą sprzyjać uproszczenie procedur legalizacji pobytu i zatrudnienia imigrantów oraz wspieranie ich integracji poprzez szkolenia językowe, zawodowe oraz adaptacyjne" – dodano.
Automatyzacja, robotyzacja oraz AI mogą istotnie zmienić strukturę popytu na pracę
Autorzy sprawozdania zaznaczają, iż warto mieć również na uwadze, że obserwowane aktualnie deficyty podaży pracy mogą w średniej i odległej perspektywie czasowej zostać częściowo osłabione poprzez szybko postępujące przeobrażenia technologiczne.
"Automatyzacja, robotyzacja oraz rozwój sztucznej inteligencji mogą wyraźnie przeobrazić zarówno wymiar, jak i strukturę popytu na pracę. W przyszłości bardziej niż ów brak pracowników podstawowym wyzwaniem może stać się dopasowanie struktury podaży pracy do nowo powstających stanowisk pracy, domagających się nagminnie nowoczesnych kwalifikacji i kompetencji" – napisano.
"Dlatego konieczne jest już obecnie, prócz zabiegów mających na celu jak najlepsze spożytkowanie istniejącego potencjału demograficznego, inwestowanie w zdobywanie nowych umiejętności (w tym promowanie kultury edukacji ustawicznej), przekwalifikowanie pracowników oraz rozwój umiejętności cyfrowych, które mogą przeistoczyć się w konieczność w gospodarce przyszłości" – dodano.
Eksperci wskazują, że ważne jest monitorowanie przemian na rynku pracy, by polityka publiczna mogła prężnie reagować na świeże wyzwania płynące z transformacji technologicznej. (PAP Biznes)
pat/ asa/
