Ograniczenie niekorzystnego wpływu sytuacji demograficznej na polski rynek pracy wymaga przedsięwzięć zmierzających do efektywniejszego spożytkowania dostępnych rezerw kadrowych, szczególnie w gronie osób młodych i seniorów oraz kobiet w wieku prokreacyjnym, jak również przedłużenia aktywności zawodowej osób już zatrudnionych – wynika z najnowszego opracowania Rządowej Rady Ludnościowej "Sytuacja demograficzna Polski". Istotne znaczenie może mieć postęp i rozpowszechnianie elastycznych form zatrudnienia.
"Zjawiska demograficzne na polskim rynku pracy opierają się na równoczesnym starzeniu się polskiej populacji i redukcji liczby osób w wieku produkcyjnym, oraz na dopływie imigrantów, który częściowo łagodzi negatywne następstwa zmian struktur wiekowych. Aczkolwiek, w dłuższej perspektywie czasowej napływ migracyjny nie będzie wystarczający, aby zniwelować rozrastające się braki w zasobach pracowniczych. Zmniejszenie tych konsekwencji wymaga podjęcia aktywności ukierunkowanych na pełniejsze wykorzystanie potencjalnych zasobów siły roboczej, szczególnie wśród osób młodych i w wieku senioralnym, a także kobiet w wieku rozrodczym, jak również na wydłużeniu zawodowej aktywności osób już zatrudnionych" – napisano w raporcie.
"Priorytetowe znaczenie może mieć rozwój i propagowanie elastycznych form pracy, lepsza dostępność usług opiekuńczych i medycznych oraz inwestowanie w uczenie się przez całe życie i innowacyjne umiejętności, jak i stworzenie warunków pracy, które umożliwią zwiększenie i wydłużenie zawodowej aktywności osób z trudnościami zdrowotnymi – w tym z niepełnosprawnościami – lub pozostających poza rynkiem pracy z powodu konieczności sprawowania pieczy nad osobami bliskimi" – dodano.
Konieczna aktywizacja zawodowa kobiet w wieku reprodukcyjnym
Autorzy raportu podkreślają, że od wielu lat największym zagadnieniem na rynku pracy pozostaje doskonalsze wykorzystywanie potencjalnych zasobów pracy, innymi słowy ludzi w wieku produkcyjnym.
"To wymaga podjęcia kroków zwiększających aktywność zawodową w grupach, które obecnie cechuje niski stopień uczestnictwa w rynku pracy. Największe zasoby tkwią wśród kobiet w wieku prokreacyjnym, osób w przedziale wiekowym 50–59/64 lat oraz najmłodszych osób dorosłych (18–24 lata)" – napisano w raporcie.
Zgodnie z uwagami autorów raportu, słaba aktywność zawodowa kobiet, w szczególności w wieku reprodukcyjnym, wynika częstokroć z przymusu łączenia pracy bądź kontynuowania nauki z opieką nad dziećmi oraz osobami wymagającymi wsparcia.
"Ażeby umożliwić paniom szerszy udział w rynku pracy, niezbędne jest nie tylko zagwarantowanie dostępnych finansowo wysokiej jakości usług opiekuńczo-edukacyjnych, takich jak żłobki i przedszkola, lecz również rozwój przystępnych logistycznie i finansowo usług wspomagających opiekę nad osobami starszymi bądź dorosłymi osobami niesamodzielnymi. Usługi opiekuńczo-edukacyjne w okresie wczesnoszkolnym winny być również dostępne w czasie wakacji, albowiem łączna liczba dni wolnych od edukacji szkolnej znacznie przekracza potencjał urlopowy rodziców czy opiekunów prawnych" – napisano.
Migracje wewnętrzne wyzwaniem dla polityki społecznej
"Migracje krajowe, skorelowane z mobilnością przestrzenną pracowników, równocześnie utrudniają zaangażowanie najbliższej rodziny (dziadków) w pieczę nad dziećmi i stanowią dodatkowe wyzwanie dla polityki społecznej. Istotne jest również wprowadzenie bardziej elastycznych form zatrudnienia, takich jak praca na część etatu, ruchomy czas pracy czy opcja pracy zdalnej (przynajmniej częściowo), co uprości godzenie obowiązków zawodowych z opiekuńczymi i życiem rodzinnym" – dodano.
Eksperci sygnalizują zarazem, iż należy wspierać większe zaangażowanie mężczyzn w sprawowanie opieki, na przykład poprzez bodźce do korzystania z niezbywalnych urlopów rodzicielskich dla ojców, które przepadają w przypadku ich nie wykorzystania.
"Rzeczone działania mogą przyczynić się do bardziej wyważonego podziału powinności domowych i zwiększenia aktywności zawodowej pań" – wskazano.
Zagonić emerytów do pracy?
Z raportu wynika, iż pomimo wzrostu aktywności zawodowej osób w wieku przedemerytalnym w minionych latach, ich partycypacja w rynku pracy wciąż pozostaje stosunkowo niewielka w zestawieniu z innymi krajami UE.
"Nabycie uprawnień emerytalnych nie powinno zatem łączyć się z automatycznym zakończeniem aktywności zawodowej przez większość osób, lecz wymaga to kreowania warunków dostosowanych do potrzeb i możliwości zdrowotnych tej grupy. Kluczowe znaczenie posiadają szanse dokształcania się, zabiegania o poprawę kondycji zdrowotnej tej grupy oraz lepszy dostęp do służby zdrowia, w tym rozwój inicjatyw profilaktycznych oraz wsparcie w zakresie zdrowia psychicznego" – napisano.
"Te działania mogą wymagać większych inwestycji w kształcenie ustawiczne i opracowania koncepcji promujących angażowanie zawodowe osób w starszym wieku powyżej 50 roku życia: upowszechnienie elastycznego czasu pracy, dostosowanie stanowisk pracy do ich potrzeb i pracowników z niepełnosprawnościami, a także umożliwienie im zatrudnienia w mniejszym wymiarze czasu. Niezbędne może okazać się znaczące zwiększenie nakładów na ochronę zdrowia" – dodano.
Zdaniem specjalistów, istotne jest adekwatne informowanie o profitach wypływających z prolongowania aktywności zawodowej w postaci wyższej emerytury, a także możliwości korzystania z ulg podatkowych, tzw. PIT-0 dla seniora.
Młodsze grupy wieku stanowią ważną rezerwę
Młodsze grupy wiekowe, w szczególności osoby poniżej 25. roku życia, także stanowią znaczącą rezerwę zasobów pracy, a wdrożenie bardziej elastycznych form zatrudnienia, takich jak praca na zlecenie czy w niepełnym wymiarze godzin, może ułatwić młodym ludziom pozyskiwanie doświadczenia zawodowego bez konieczności porzucania edukacji formalnej.
"Kluczowe jest również zminimalizowanie odsetka młodych osób, które nie pracują, nie kształcą się i nie uczestniczą w szkoleniach (tzw. NEET). Pomocne w tym może być efektywniejsze doradztwo zawodowe adresowane do młodzieży na wcześniejszym etapie (zanim przerwą lub skończą edukację, nie wchodząc na rynek pracy) oraz rozwój programów łączących edukację z pracą. W tej grupie wiekowej ważnym elementem efektywnego wchodzenia na rynek pracy może być również wsparcie zdrowia psychicznego" – napisano.
"Istotne jest ponadto wspieranie łączenia pracy i opieki nad dziećmi w przypadku młodych matek oraz większe zaangażowanie urzędów pracy w dotarciu do osób, które pozostają poza rejestrami osób bezrobotnych i tym samym są poza systemem wsparcia. Intensyfikacja aktywizacji osób biernych zawodowo powinna uprościć dotarcie do tej rezerwy zasobów pracy" – dodano.
Eksperci zaznaczają, że należy zarazem efektywniej wykorzystywać potencjał imigracji.
"Pomimo, iż migracja nie jest długofalowym rozwiązaniem problemu starzenia się i kurczenia populacji, to w krótkim i średnim przedziale czasu może znacząco łagodzić niedostatki podaży pracy. Nadrzędne znaczenie ma efektywne zarządzanie procedurami migracyjnymi, w tym z jednej strony zidentyfikowanie potrzeb – zakresu i charakteru popytu na pracę, a z drugiej – wypracowanie rozwiązań umożliwiających poprawne uwzględnienie tej dodatkowej siły roboczej w statystykach rynku pracy" – napisano.
"Lepszemu wykorzystaniu możliwości migracyjnych może sprzyjać uproszczenie procedur legalizacji pobytu i zatrudnienia imigrantów oraz wspomaganie ich integracji poprzez kursy językowe, zawodowe i adaptacyjne" – dodano.
Automatyzacja, robotyzacja oraz AI mogą istotnie zmienić strukturę popytu na pracę
Autorzy raportu sygnalizują, iż warto mieć również na uwadze fakt, że obserwowane w tej chwili braki podaży pracy mogą w średnim i długim terminie ulec częściowemu złagodzeniu za sprawą gwałtownie zachodzących zmian technologicznych.
"Automatyzacja, robotyzacja oraz rozwój sztucznej inteligencji mogą znacząco przeobrazić zarówno zakres, jak i charakter popytu na pracę. W przyszłości bardziej niż sam deficyt pracowników zasadniczym wyzwaniem może okazać się dostosowanie struktury podaży pracy do powstających nowych miejsc pracy, wymagających nierzadko nowoczesnych kwalifikacji i kompetencji" – napisano.
"Zatem konieczne jest już teraz, prócz zabiegów mających na celu jak najlepsze wykorzystanie istniejącego potencjału demograficznego, inwestowanie w przyswajanie nowych umiejętności (w tym promowanie idei uczenia się przez całe życie), przekwalifikowywanie pracowników oraz rozwój umiejętności cyfrowych, które mogą okazać się niezbędne w gospodarce przyszłości" – dodano.
Eksperci wskazują, że istotne jest monitorowanie zmian na rynku pracy, aby polityka publiczna mogła bezzwłocznie reagować na nowe wyzwania płynące z transformacji technologicznej. (PAP Biznes)
pat/ asa/
