Roszczenia do zachowku nie zawsze są zasadne: warto o tym wiedzieć zarówno, gdy jesteśmy osobami wzywanymi do wypłacenia zachowku, jak i tymi starającymi się o jego otrzymanie. W których sytuacjach nie występuje prawo do zachowku?
/123RF/PICSEL
Czym jest zachowek?
Każdy spadkodawca ma pełną swobodę testowania, czyli rozdysponowania swojego majątku na wypadek śmierci zgodnie ze swoją wolą. Może zatem przepisać swój majątek na krewnych, ale również na osoby bliskie niespokrewnione czy podmioty prawne (fundacje, biblioteki, szpitale etc.).
Zazwyczaj spadkodawca w swojej ostatniej woli umieszcza rodzinę, jednak niekiedy zdarzają się sytuacje, gdy niektórzy członkowie zostają pominięci w testamencie.
W takim przypadku mają oni prawo domagania się wypłaty zachowku. Z założenia celem zachowku jest gwarantowanie podstawowej sprawiedliwości.
Reklama
Ustawodawca przewidział, że małżonek, rodzice i zstępni, którzy byliby powołani do spadku na mocy dziedziczenia ustawowego, mają prawo do zachowku. Stanowi on połowę wartości udziału przewidzianego w dziedziczeniu ustawowym.
Kiedy nie można liczyć na zachowek?
Przede wszystkim, zachowek nie należy się, jeśli osoba niewymieniona w testamencie nie należy także do grona osób wskazanych w kodeksie cywilnym jako te uprawnione do zachowku. Zachowek nie może być również wypłacony osobie, która jest powołana do spadkobrania.
Kolejną kwestią jest tzw. niegodność dziedziczenia. Spadkodawca na podstawie art. 1008 kodeksu cywilnego ma prawo pozbawić zstępnych, małżonka czy rodziców zachowku w swoim testamencie. Mówiąc prościej, ma prawo do tzw. wydziedziczenia konkretnych osób.
Musi jednak mieć ku temu konkretny powód. Ustawodawca wymienia, że powodami może być uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuszczenie się względem spadkodawcy lub bliskich mu osób przestępstwa przeciwko wolności, zdrowiu czy życiu oraz uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych.
Wydziedziczenie musi jednak być dokonane skutecznie z punktu widzenia prawnego: dzieje się tak, gdy jest zawarte w testamencie i jest w nim również zawarty powód takiego postępowania spadkodawcy.
Wydziedziczenie konkretnej osoby nie jest tożsame z wydziedziczeniem jego zstępnych.
Osoba wydziedziczona nie może dopominać się wypłacenia zachowku, jeśli jednak jest zdania, że popełniono względem niej rażącą niesprawiedliwość, może zwrócić się do sądu. Należy jednak liczyć się z koniecznością przedstawienia odpowiedniej argumentacji i dowodów pozwalających obalić zapisy testamentu, a zazwyczaj jest to bardzo trudne.
Zrzeczenie się dziedziczenia znosi prawo do zachowku
Jeśli ustawowy spadkobiorca zrzekł się prawa do dziedziczenia, jednocześnie nie przysługuje mu prawo do zachowku. Warto jednak pamiętać, że wiele zależy od zapisów w umowie zawartej między spadkodawcą a spadkobiorcą.
Zrzeczenie się dziedziczenia powinno mieć formę umowy spisanej u notariusza. W umowie takiej zapisuje się, czy spadkobiorca zrzeka się równocześnie całkowitego prawa do zachowku, czy tylko jego części.
Zrzeczenie się dziedziczenia tym się różni od wydziedziczenia, że jest związane z obopólną wolą spadkodawcy i spadkobiorcy, jest to umowa zawierana za życia spadkodawcy, a dodatkowo dziedziczenie nie obejmuje już zstępnych spadkobiorcy.
Tego typu umowę zawiera się, gdy np. za życia spadkodawcy przekaże on jednemu ze swoich dzieci dom i działkę na własność. Aby drugie dziecko nie było poszkodowane po śmierci rodzica, w ramach umowy uzgadnia się, że całość jego majątku przechodzi na drugie dziecko.
Odrzucenie spadku i utrata prawa do zachowku
Odrzucenie spadku, które odbywa się przed sądem lub przed notariuszem, jest działaniem nieodwołalnym. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, w której decyzja taka była podjęta pod wpływem groźby lub błędu, co następnie trzeba udowodnić przed sądem.
Decyzja o odrzuceniu dziedziczenia skutkuje również odrzuceniem prawa do zachowku, ale jedynie dla spadkobiercy. Jego zstępni zachowują prawo do zachowku.
Podsumowując, prawo do zachowku mają osoby z bliskiego kręgu rodzinnego zmarłego. Jest to prawo, które ma chronić ich interesy przed skutkami pominięcia ich w testamencie. Jeśli jednak spadkobierca został skutecznie wydziedziczony, samodzielnie zrzekł się prawa do dziedziczenia lub odrzucił spadek, nie będzie mógł skorzystać z prawa do zachowku.
KO
