Dziedziczenie w Polsce odbywa się na dwa podstawowe sposoby. Podejście testamentowe pozwala testatorowi wyrazić swoje osobiste życzenia w dokumencie – odręcznym lub notarialnym – szczegółowo określającym, kto ma otrzymać jego majątek po jego śmierci. Alternatywna metoda, znana jako dziedziczenie ustawowe, która jest regulowana przez Kodeks cywilny, aktywuje się automatycznie w przypadku braku testamentu lub jeśli testament nie jest zgodny z normami prawnymi. Wyjaśniamy, kto jest uprawniony do dziedziczenia i jaka jest kolejność pierwszeństwa po śmierci danej osoby.
/ 123RF/PICSEL
Dziedziczenie testamentowe pozwala osobom fizycznym wskazać swoich spadkobierców w testamencie. Omija ono porządek ustawowy, ale krewni, którzy są wykluczeni, nadal mogą domagać się zachowku. Dziedziczenie ustawowe jest stosowane, gdy nie istnieje testament – w tym przypadku Kodeks cywilny określa konkretną hierarchię spadkobierców.
Kto jest uprawniony do dziedziczenia zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego?
W prawie polskim dziedziczenie ustawowe regulowane jest przez Kodeks cywilny (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r.), którego szczegółowe regulacje zawarte są w artykułach 931-940. Zgodnie z tymi przepisami, do dziedziczenia uprawnieni są przede wszystkim:
Reklama
- potomkowie (dzieci, wnuki, prawnuki),
- małżonek zmarłego,
- rodzice,
- rodzeństwo i ich potomkowie,
- dziadkowie i ich potomkowie,
- pasierbowie,
- gmina ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego lub Skarb Państwa.
W przypadku braku testamentu dziedziczenie odbywa się w ściśle określonej kolejności, mającej na celu zabezpieczenie interesów najbliższych krewnych.
Kolejność dziedziczenia ustawowego. Kto ma prawo do dziedziczenia?
Kolejność dziedziczenia ustawowego stanowi podstawę ram prawnych, które nadzorują przeniesienie majątku, gdy testator nie pozostawił testamentu lub gdy dokument jest uważany za nieważny. Kodeks cywilny określa jasne zasady identyfikujące, kto dziedziczy i w jakiej kolejności.
- Grupa I spadkobierców – małżonek i zstępni
Pierwotnymi spadkobiercami są dzieci zmarłego i ich małżonek (artykuł 931 Kodeksu cywilnego). Obie strony dziedziczą po równo, przy czym udział małżonka nie może być mniejszy niż jedna czwarta całości spadku . Jeśli jedno z dzieci umrze przed otwarciem spadku, jego udział zostanie przekazany po równo jego zstępnym – wnukom testatora.
Przykład: Jeśli zmarły pozostawił żonę i dwójkę dzieci, majątek jest dzielony na trzy równe części – po 1/3 dla każdego. Jeśli jedno dziecko zmarło, ale pozostawiło wnuki, ich 1/3 przypada im po równo.
- Grupa II spadkobierców – małżonek i rodzice
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił potomków, dziedziczą małżonek i rodzice (art. 932 Kodeksu cywilnego). W tej grupie każde z rodziców, dziedziczące wraz ze swoim małżonkiem, otrzymuje udział równy jednej czwartej spadku . Jeżeli ojcostwo nie zostało ustalone, matka spadkodawcy otrzymuje połowę całego spadku w przypadku śmierci małżonka. Jeżeli jedno z rodziców nie przeżyje otwarcia spadku, jego udział przechodzi na rodzeństwo spadkodawcy lub jego zstępnych zgodnie z art. 932 § 4 i 5 Kodeksu cywilnego.
- Grupa III spadkobierców – małżonek
W przypadku braku zstępnych i rodziców spadek przypada wyłącznie małżonkowi (art. 932 Kodeksu cywilnego). W takich okolicznościach małżonek otrzymuje cały spadek. Rodzeństwo testatora jest pomijane, chyba że małżonek również zmarł lub został wykluczony z dziedziczenia.
- Grupa IV spadkobierców – rodzeństwo
Jeżeli testator nie pozostawił potomków, rodziców ani małżonka, spadek dziedziczą rodzeństwo testatora i jego potomkowie (artykuł 933 Kodeksu cywilnego). Rodzeństwo dzieli spadek po równo, a jeżeli jedno z rodzeństwa nie dożyje otwarcia spadku, jego udział wraca do jego potomków.
- Grupa V spadkobierców – dziadkowie
Jeśli zmarły nie ma zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa, dziadkowie testatora mają prawo do dziedziczenia (art. 934 Kodeksu cywilnego). Dziedziczą po równo. Jeśli jeden z dziadków nie dożyje otwarcia spadku, jego część jest dzielona po równo między jego dzieci, co potencjalnie pozwala na dziedziczenie przez dalszych krewnych.
- Pasierbowie i dziedziczenie po dzieciach małżonka
Artykuł 934 Kodeksu cywilnego stanowi, że dzieci małżonka testatora, zwane pasierbami, mogą dziedziczyć po testatorze. Jest to jednak uzależnione od tego, czy żadne z biologicznych rodziców pasierba nie żyje w momencie otwarcia spadku. W takich przypadkach pasierbowie dziedziczą majątek po równo.
Jeśli rodzice pasierba nie żyją w momencie otwarcia spadku, stają się oni ustawowymi spadkobiercami małżonka rodzica . Oznacza to, że pasierb dziedziczy na równi z innymi ustawowymi
