Serwis Monitorowania Atmosfery Copernicus (CAMS) opublikował roczny raport, który ocenia jakość powietrza w Europie na rok 2024. Dokument ten bazuje na zaawansowanym modelowaniu oraz pomiarach referencyjnych realizowanych przez państwa członkowskie UE. Raport przedstawia aktualny stan zanieczyszczeń, ich źródła oraz zmiany w porównaniu z poprzednią dekadą. Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy (IOŚ-PIB) zwraca uwagę na kilka kluczowych wniosków, które są istotne również z perspektywy Polski.
W raporcie CAMS zauważono ogólny postęp w poprawie jakości powietrza w Europie, mimo że wciąż istnieją regiony, w których stężenia zanieczyszczeń przekraczają dopuszczalne normy. Rok 2024, pomimo rekordowo gorącego lata w Europie, nie przyniósł znaczących wzrostów poziomu ozonu – wyjątkiem była południowo-wschodnia część kontynentu, gdzie odnotowano wpływ słonecznych i wysokotemperaturowych warunków atmosferycznych. W Polsce oraz Europie Środkowej poziomy ozonu pozostały na umiarkowanych wartościach.
Stężenia dwutlenku azotu (NO₂) w 2024 roku były niższe niż w większości lat ubiegłych. Wysokie poziomy tego zanieczyszczenia wciąż koncentrują się w dużych miastach oraz obszarach przemysłowych – na przykład w Górnym Śląsku. Z kolei stężenia pyłów zawieszonych PM2.5 i PM10 były niższe w całej Europie, w tym w Polsce, co przypisuje się zarówno korzystnym warunkom pogodowym, jak i spadkowi emisji, szczególnie z sektora ogrzewania indywidualnego.
– W Polsce również dostrzegamy pozytywny trend w zakresie redukcji emisji pyłów i tlenków azotu. Dane CAMS potwierdzają, że działania na rzecz poprawy jakości powietrza – takie jak modernizacja systemów grzewczych, rozwój transportu niskoemisyjnego oraz kontrola emisji przemysłowych – przynoszą rezultaty. Niemniej jednak nadal potrzebujemy zdecydowanych działań, szczególnie na poziomie lokalnym, aby sprostać wymaganiom nowej dyrektywy dotyczącej jakości powietrza” – podkreśla dr hab. inż. Joanna Strużewska, kierownik Zakładu Modelowania Atmosfery i Klimatu w IOŚ-PIB, realizującego projekt CAMS NCP.
Raport wskazuje także na źródła i przebieg siedmiu największych epizodów zanieczyszczenia powietrza w 2024 roku. Wśród nich znalazły się epizody pyłu zawieszonego PM2.5 związane z transgranicznym transportem zanieczyszczeń, a także lokalnym spalaniem w gospodarstwach domowych, m.in. w Polsce, na Węgrzech i w Czechach. Zidentyfikowano również dwa istotne epizody napływu pyłu saharyjskiego, które miały miejsce w styczniu oraz na przełomie marca i kwietnia. Szczególnie wiosenny epizod był wyjątkowy pod względem zasięgu i prowadził do rekordowej liczby przekroczeń norm PM10 w Europie Środkowej. Warto również zwrócić uwagę na intensywne pożary w Portugalii, które miały ograniczony wpływ na jakość powietrza w innych częściach Europy. Dym uniesiony do wyższych warstw atmosfery przemieścił się nad Hiszpanię i południową Francję, jednak nie wpłynął znacząco na jakość powietrza przy powierzchni ziemi.
– Należy zauważyć, że w czterech z ostatnich pięciu lat – 2020, 2022, 2023 i 2024 – odnotowano niskie stężenia PM2.5. Może to wskazywać na długofalowy trend spadkowy, wynikający nie tylko z warunków atmosferycznych, lecz także m.in. ze zmian technologicznych w sektorze ogrzewania. Niemniej jednak, pomimo pozytywnego kierunku zmian, wyzwania wciąż są znaczące. Szczególnie dużą presję związaną z emisją zanieczyszczeń odczuwają największe aglomeracje miejskie oraz regiony o wysokiej koncentracji przemysłu ciężkiego i energetyki. W tych obszarach, utrzymujący się wysoki poziom emisji lokalnych oraz niekorzystne warunki przestrzenne i meteorologiczne często prowadzą do przekroczeń norm jakości powietrza. To pokazuje, że chociaż ogólny trend jest obiecujący, dalsze działania – zarówno regulacyjne, technologiczne, jak i edukacyjne – są niezbędne, aby zapewnić trwałą poprawę jakości powietrza, które, jak wiadomo, nie uznaje granic wynikających z kartografii” – dodała dr hab. inż. Joanna Strużewska, kierownik Zakładu Modelowania Atmosfery i Klimatu w IOŚ-PIB, realizującego projekt CAMS NCP.
Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, jako krajowy ośrodek naukowy zajmujący się modelowaniem jakości powietrza, podkreśla rosnące znaczenie międzynarodowej współpracy w zakresie identyfikacji źródeł zanieczyszczeń i wymiany danych. CAMS, jako część europejskiego programu Copernicus, dostarcza nie tylko analizy
