Program „Czyste Powietrze” stał się niestety źródłem patologii. Według ekspertów, w dużej mierze wynika to z konstrukcji tego programu w jego dotychczasowej formie, w szczególności z wysokiego prefinansowania przy 100 proc. dofinansowaniu inwestycji bez odpowiedniej kontroli. PORT PC bierze na siebie odpowiedzialność i uruchamia infolinię dla poszkodowanych beneficjentów. Celem jest również pokazanie „Białej” i „Czarnej” księgi inwestycji realizowanych w ramach programu.
„Oszukana transformacja” to slogan, pod którym 19 marca 2025 roku odbyła się konferencja prasowa Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła. Jest to szczególne odniesienie do problemów związanych z programem „Czyste Powietrze”, które wynikają – jak mówili uczestnicy konferencji – przede wszystkim z wprowadzonego w lipcu 2022 roku prefinansowania. To narzędzie miało zapewnić dostępność funduszy dla najmniej zamożnych beneficjentów, a zamiast tego stało się sposobem na generowanie wysokich zysków przez niektóre firmy i tworzenie patologii w branży.
− Prefinansowanie umożliwiało uzyskanie 50 proc. z 100 proc. dotacji jako przedpłatę na konto wykonawcy. W praktyce było to zaproszenie do stosowania nieuczciwych praktyk, które zidentyfikowaliśmy i przedstawiamy na konferencji prasowej – zauważył Paweł Lachman, prezes PORT PC. − Z jednej strony te firmy, które uczyniły z dotacji nieuczciwy biznes, celowo zawyżały ceny urządzeń, montażu i termomodernizacji, dostosowując je do maksymalnych kwot dofinansowania; często instalowały również urządzenia, które nie są dopuszczone do obrotu rynkowego lub nie posiadają żadnych znaków jakości. Drugą stroną medalu było nakłanianie beneficjentów o niskich dochodach, nieświadomych ryzyka, do podpisywania pełnomocnictw oraz niekorzystnych umów. A następnie, aby osiągnąć jak największy zysk, minimalizowano nakłady, montując np. pompy ciepła w budynkach bez odpowiedniej termoizolacji i bez właściwych instalacji. Obecna reforma programu „Czyste Powietrze” stanowi szansę na eliminację pewnych patologii, jednak działania muszą być zdecydowane – dodał Lachman.
− Osobiście jesienią ubiegłego roku miałem możliwość przeprowadzenia serii wywiadów z osobami zaangażowanymi we wdrażanie i wspieranie programu „Czyste Powietrze” na różnych poziomach, w tym w gminach i wojewódzkich funduszach ochrony środowiska – relacjonował prawnik Miłosz Jakubowski. − To było jeszcze przed wstrzymaniem przyjmowania wniosków w programie. Wszyscy moi rozmówcy wskazywali na ogromną skalę nadużyć ze strony nieuczciwych przedsiębiorców. Ekodoradcy, którzy byli bardziej zaangażowani, opowiadali, że pomagali mieszkańcom swoich gmin odstępować od niekorzystnych umów, co czasami narażało ich na ataki ze strony nieuczciwych firm.
Głos zabrał także instalator Tomasz Golański: − O pracę w mojej firmie starało się wiele osób, które odchodziły z poprzednich firm, gdyż nie zgadzały się na niemoralne działania na granicy prawa. Instalacje z pompami ciepła to nie jest sprzedaż garnków. Tymi sprawami powinni zajmować się wyspecjalizowani profesjonaliści, którzy odpowiednio dobiorą urządzenie do standardu budynku, a w skrajnych przypadkach nawet uczciwie odradzą pewne działania, aby nie wprowadzić beneficjenta w koszty. Nie trzeba chyba dodawać, że to również stanowi zwyczajnie nieuczciwą konkurencję dla firm, które dążą do dostarczania produktów i usług na wysokim poziomie.
Uczestnicy konferencji oczekują od instytucji państwowych – zwłaszcza aktualnego kierownictwa Ministerstwa Klimatu i Środowiska, a także Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska – działań, które wesprą beneficjentów programu oszukanych przez nieuczciwych wykonawców. W zgodnej opinii uczestników, osoby te muszą otrzymać pomoc ze strony państwa, ponieważ w przeciwnym razie znacznie spowolni to transformację energetyczną, walkę z niską jakością powietrza, a także pogłębi problem ubóstwa energetycznego w kolejnych latach.
Domagając się aktywności ze strony państwa, PORT PC podejmuje jednocześnie działania, które już teraz mają na celu pomoc poszkodowanym. Pierwszym z nich jest uruchomienie infolinii, gdzie beneficjenci mogą zgłosić swój problem, a także otrzymać darmową poradę. Drugim, długofalowym działaniem, jest publikacja „Czarnej Księgi” programu „Czyste Powietrze”, a następnie „Białej Księgi”. Pierwsza z nich będzie zawierać opisy nieuczciwych praktyk zgłoszonych przez infolinię, a także konkretne przypadki oszustw i nadużyć, druga zaś rekomendacje dla programu „Czyste Powietrze&rdquo
